Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

[p. 650]

Filip van Marnix, Heer van Sint Aldegonde, bijzonder aan de hand van Willem I: ter Inleiding Margareta van Parma en Katharina de Medicis, Willem I en Hendrik IV. In twee Deelen. Door Wilhelm Broes, rustend Leeraar bij de Nederlandsche Hervormde Kerk. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. In gr. 8vo. Iste Deel, 1838, XLIV en 365; IIden Deels Iste Stuk, 1839, XXXII en 216 bl. Te zamen f 6-70.

Ook door dit reeds grootendeels voltooide werk toont de Weleerw. broes, die zich reeds door zoo vele goede voortbrengselen zijner pen als waarheidlievend en oordeelkundig Schrijver heeft bekend gemaakt, zich den tijd zijner eervolle rust ten nutte te maken, en ook nu nog tot onderrigt van tijdgenoot en nakomelingschap te arbeiden.

Men ziet reeds uit den titel, dat het eerste Deel van dit werk enkel inleiding is. Eerst ontmoet men eene Voorrede, waarbij ingelascht is eene Voorlezing des Schrijvers over den brief van willem I aan zijnen broeder jan van Nassau, na het sneuvelen van lodewijk en hendrik van Nassau op de Mokerheide. Vervolgens vindt men den Inhoud der beide Deelen, behelzende het eerste Deel, behalve de gezegde Voorrede, alweder slechts ter inleiding, eerste Voorlezing, margareta van parma en katharina de medicis, bl. 1-73; voorts Aanteekeningen en Bijlagen, bl. 74-112, en Aanhangsel: egmond met egmond vereffend ten opzigte zijner zending naar filips, bl. 113-134. Dan volgt de tweede Voorlezing: willem I en hendrik IV vergeleken ten aanzien van derzelver geloofsverwisseling, bl. 135-206. Daarna komen weder Aanteekeningen en Bijlagen, bl. 207-240; een eerste Aanhangsel: hendrik IV, in weerwil van zijne gebreken, naar hooft's Geschiede-

[p. 651]

nis; hendrik de Goede en Groote, bl. 241-288; en een tweede Aanhangsel: strada's voor oranje ongunstige Geschiedenis, aangeprezen om het gunstige oordeel te bevestigen en het ongunstige te regt te wijzen, bl. 288-365.

Het tweede Deel, dat het eigenlijke werk moet heeten, en waarvan wij thans nog slechts het eerste Stuk kunnen aankondigen, zou bevatten de vijf latere Voorlezingen; maar het eerste Stuk diens tweeden Deels begint weder met eene Voorrede, waaronder eenige vertaalde brieven behooren uit de bekende Archives, uitgegeven door Mr. groen van prinsterer. De derde Voorlezing uit het geheele werk, die de eerste van het vijftal des eigenlijken werks is, beschouwt van marnix aan willem's, en mornay du plessis aan hendrik's zijde, en loopt, in onderscheidene afdeelingen, van bl. 1 tot 104. Nu volgen Aanteekeningen en Bijlagen, bl. 105-145; eerste Aanhangsel: de Psalmberijming van dathenus tegenover die van van marnix, bl. 147-180; tweede Aanhangsel, over het Wilhelmus-lied, bl. 181-202; en eindelijk een Naschrift (over de la noue) bl. 203 tot het einde.

Voorts hebben wij nog in dit tweede Deel, in een of meer nog niet verschenene stukken, te wachten: Voorlezing N^o. 4, van marnix, ter zijde van willem, in eene en andere bijzondere Staatsdienst. N^o. 5, van marnix niet van ontrouw te beschuldigen, wegens de overgave van Antwerpen aan parma, ten jare 1585. N^o. 6, zeker ledig jaar van van marnix in zijn anders overbedrijvig leven, getuige (en wel tot zijne eer) van verwijdering tusschen hem ter eener, en Hollands Staten, voornamelijk van oldenbarneveld, ter andere zijde. Tot slot N^o. 7, willem III, beschermer van het Hervormde Geloof tegenover lodewijk XIV; de eerste uitgegaan van willem I en van van marnix, de tweede afgedaald van hendrik IV, aan de Hervormde Kerk ontvallen. Waarschijnlijk zullen ook die vier volgende Voorlezingen vergezeld gaan van

[p. 652]

Aanteekeningen, Bijlagen, Aanhangsels, Voorredenen en Naschriften.

Ziedaar, geëerde Lezer! het plan van dit uitvoerige werk. Voor zoo verre het thans reeds het licht ziet, hebben wij dikwijls het helder oordeel en de gematigdheid van den eerwaarden Schrijver bewonderd. Wij vertrouwen gaarne, dat hetgeen volgen zal niet minder zal zijn dan het reeds geleverde; maar wij hebben twee hoofdaanmerkingen, om nu deze en gene kleinigheden voorbij te gaan, en te zwijgen, waar wij al over het eene of andere punt met den Auteur verschillen. Onze eerste hoofdaanmerking betreft den stijl, die dat stootende en wel eens duistere heeft, hetwelk dikwerf de schriften van den Heer broes min gunstig onderscheidt. Wij zeggen niet, dat alles stootend en duister is; wij bedoelen alleen, dat men telkens dat eigenaardige in de schrijfwijs des Auteurs ontmoet, waaraan men hem kennen kan, en gewoon moet worden, om er niet gedurig door te worden gehinderd. De tweede hoofdaanmerking betreft het gebrek aan eenheid. Filip van marnix zelf geraakt bedolven onder al de berigten betrekkelijk anderen; eveneens mornay du plessis. Men zou het werk even goed kunnen noemen Voorlezingen en Aanteekeningen betrekkelijk willem I en velen zijner tijdgenooten; schoon dan weder willem III en lodewijk XIV er moeijelijk bij zouden komen. Het geheel schijnt meer eene verzameling van bouwstoffen tot eenig ander werk, dat daaruit zou moeten worden opgesteld, dan een werk, nu reeds uit vergaderde bouwstoffen voltooid. Het is waar, wij oordeelen hier, zonder nog het geheele werk te hebben gelezen. Maar het plan is toch bekend, en een deel des werks, waaruit de wijze van behandeling blijkt, ziet het licht. Onmogelijk kan dus deze hoofdaanmerking door het vervolg worden gelogenstraft. In ons oog zal de verzameling altijd een aantal uitmuntende fragmenten behelzen; maar in al die fragmenten de eenheid van een zamenhangend geheel te vinden, zal bij hem, die zich dit verbeeldt, meer wel-

[p. 653]

willendheid, dan juistheid van oordeel en gekuischten smaak, verraden. Intusschen wenschen wij opregt naar de voortzetting van dezen belangrijken arbeid, die, in weerwil der niet meer weg te nemen hoofdgebreken, altijd verdienstelijk en leerzaam blijven zal.