Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Geschiedkundige Beschouwing van het oude handelsverkeer der stad Utrecht, van de vroegste tijden af tot aan de veertiende Eeuw, door Jhr. Mr. H.M.A.J. van Asch van Wijck, Staatsraad, Lid van de tweede Kamer der Staten-Generaal, Burgemeester van Utrecht, enz. Iste Stuk. Te Utrecht, bij L.E. Bosch. 1838. In gr. 8vo. XII en 171 bl. f 1-80.

Na eene Opdragt aan den Raad der Stad Utrecht brengt de Schrijver zijne lezers op het standpunt, waaruit zij het gekozen onderwerp te beschouwen hebben. Bij die Inleiding doet hij opmerken, dat vele der oorlogen in de Middeleeuwen niet zoo zeer uit enkele zucht tot uitbreiding van grondgebied of oorlogsroem, maar inderdaad ook tot verovering of behoud van eenig voor de handelsgemeenschap belangrijk punt werden gevoerd, en dat zulks ook het geval was met de oorlogen tusschen Franken en Friezen, waarbij zij elkander het bezit van Utrecht en andere plaatsen bestreden. Vervolgeus, tot de stof zelve overgegaan, spoort hij de eerste stichting van Utrecht na, en houdt, op gronden van hooge waarschijnlijkheid, het daarvoor, dat Utrecht, als Trajectum vetus, reeds in den tijd der Romeinen bestaan heeft en eene stad geweest is; welk gevoelen hij daarna, door beschouwing van Utrechts gunstige ligging aan den Rijn en de Vecht, en der rigting van de onderscheidene takken des Rijns, bevestigd vindt. Het tweede Hoofdstuk schetst den vermoedelijken toestand des handels, in het Romeinsche tijdperk, in deze landen, bijzonder in betrekking tot Utrecht; en daarbij wordt ook op de oude betrekking van Utrecht op Keulen, als hoofdstad van Germania secunda, gewezen. Utrecht was dan eene civitas, die eene tusschenplaats voor den handel was, waar, bij overlading der zee- in de rivierschepen, hetgeen van buiten was aangebragt verder den Rijn op tot Keulen vervoerd werd. Bij hetgeen de Heer van asch van wijck van zeevaart en handel, benevens den overtogt naar en uit Britannië, zegt, rees bij Referent de bedenking, of

[p. 580]

de Schrijver niet te uitsluitend denkt aan den middelsten Rijn-mond, en of de Heer dresselhuis, in zijne bekende Verhandeling over de Provincie in hare aloude gesteldheid, (Nieuwe Werken van het Zeeuwsch Genootschap, Iste D. Iste St.) vooral bij aanteekening 7, niet voldoende bewezen heeft, dat het veer op Britannië tot den zuidelijken Rijn-mond Helius, de zamenvloeijing van Waal, Maas en Schelde, behoorde, en of niet de Roompot (Romanorum portus) de haven was, waar de groote zeeschepen in- en uitliepen? Door de gracht van corbulo zou dan het vervoer op rivierschepen naar de bezettingen aan den Middelrijn, en ook naar Utrecht, geschied zijn. Het derde Hoofdstuk onderzoekt het handelsverkeer van Utrecht onder de Frankische en Friesche Vorsten. Het gewigtige der ligging en de uitgebreidheid des handels van Utrecht worden aangetoond, en hieruit wordt het duidelijk, waarom Franken en Friezen zoo hardnekkig over het bezit dier plaats hebben gestreden. De magt van het Volkenverbond der Friezen en Saksen wordt in helder licht gesteld, met aanwijzing, hoe Friesland magtig was geworden, door dat Cauchen, Chamaven en anderen (waarbij wij wel het overschot der Batavieren en Quaden, mitsgaders der in en omstreeks Zeeland zich nedergezet hebbende Saksen, de zoogenaamde Nedersaksen, wilden gevoegd hebben) zich bij de Friezen hadden aangesloten, wier Rijk zich nu uitstrekte van het Zwin of de Sincfala tot den Wezer, onmiddellijk aan de landen hunner bondgenooten, de Saksen, d.i. de in Duitschland geblevene Saksen, grenzende. Want Friesland bevatte alzoo twee afdeelingen, het meer zuiver Friesche, benoorden den Middelrijn, waartoe ook de Cauchen en Chamaven behoorden, en het door melis stoke zoo genoemde Nedersaksen, bezuiden den Middelrijn, welks meer Neder-Saksisch dan Friesch sprekende bevolkingen zich met de Friezen, uit gemeenschappelijk belang, tegen de Franken hadden vereenigd; gelijk de in Duitschland wonende Saksen, als afzonderlijk volk, zich tot hetzelfde doel met de Friezen verbonden. Men vergelijke hierbij de 10de aanteekening achter de reeds aangehaalde Verhandeling van den Heer dresselhuis. Het vierde of laatste Hoofdstuk van dit eerste Stuk beschouwt den toestand des handels in Utrecht bij de vestiging van het Utrechtsche Bisdom, tot aan de vermeestering dier stad door de Noormannen. Wij zien met verlangen het vervolg van dit werk te gemoet.