Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

De Verhandeling van den Heer P. van der Willigen, over het eigenlijke wezen des Christendoms, beknoptelijk getoetst aan de grondbeginselen eener gezonde Wijsbegeerte; voorafgegaan van een kort vertoog over het ware Rationalismus, en het regt gebruik der Wijsbegeerte in de Godsdienst. Door

[p. 554]

J.J. le Roy, Predikant te Oude Tonge. Te Rotterdam, bij van der Meer en Verbruggen. 1838. In gr. 8vo. VIII en 117 bl. f 1-00.

De Verhandeling van den Weleerw. Heer p. van der willigen, Predikant te Tiel, over het eigenlijke wezen des Christendoms, is door Bestuurders van teyler's Godgeleerd Genootschap met den gouden eereprijs bekroond, en met eene liberale en bescheidene verklaring uitgegeven. Zij is alzoo ook vervolgens door ons en andere Tijdschriften over het geheel met grooten lof aangekondigd en beoordeeld: zie onder anderen Godgeleerde Bijdragen, Dl. XI, St. 2, (niet 3, gelijk bl. 543 van het onze bij vergissing staat,) bl. 153 en volgg. bijzonder bl. 182-193, en Vaderl. Letteroef. voor 1837, N^o. XIII, bl. 541-548. Doch nu treedt als Oppercensor te voorschijn de Weleerw. Heer j.j. le roy, Predikant te Oude Tonge, die dezelve in de Voorrede, bl. V, eene ‘zoo veel gerucht makende Verhandeling’ noemt, (waarvan wij echter, in dezen ongunstigen zin namelijk, niets vernomen hebben); die (bl. VI) ‘niet zeggen kan, dat zij bij de eerste lezing veel gewigts had in zijn oog, - daar zij te zeer op loutere magtspreuken neêrkwam, en hem voor ieder, die maar eenigzins geoefend was, te gemakkelijk te wederleggen scheen, dan dat zij vele gemoederen zou kunnen wegslepen;’ (wel nu! dan had de man waarlijk wel kunnen zwijgen, indien zij zoo onbeduidend ware!) die den Schrijver aandicht, bl. 55, ‘dat het schijnbaar verwerpen van het gebruik der Wijsbegeerte in de Godsdienst hem alleen tot een deksel zal dienen, waaronder hij zich voor het oog der onbedrevenen zoekt te verschuilen;’ (zie dergelijk vriendelijk compliment bl. 73!) die deszelfs Verhandeling, in de 67 laatste bladzijden van zijn boeksken, (want de 50 eerste staan er in geen verband mede) op eenen hoogen, scherpen, alles behalve liefderijken toon berispt en afkeurt, hem wegens dezelve den naam van Eerwaarde

[p. 555]

en de hand van broederschap uitdrukkelijk weigert, (regt vriendelijk en Christelijk!) maar nogtans wel de goedheid wil hebben, om hem, alleen wegens de acht laatste bladzijden zijner Verhandeling, waar hij meer met hem overeenkomt, beide te geven. - Wat zullen nu Bestuurders van teyler's Genootschap doen? Zullen zij zich verschoonen of verdedigen, omdat zij ‘een zooveel geruchtmakend en weinig beduidend’ prulwerk in de wereld gestooten hebben? Wij denken het niet, maar meenen, dat de Opzieners van deze nuttige Stichting, die reeds zoovele belangrijke Verhandelingen uitgelokt en te voorschijn gebragt hebben, het aan het onbevangen en onpartijdig oordeel van bevoegde lezers gerust zullen overlaten. Wat zal van der willigen doen? Zal hij zich over zijn geschrift voor het Publiek tegen le roy verantwoorden. Wij denken het niet, en wenschen het ook niet, ofschoon wij hem daartoe allezins berekend achten, en hij hem welligt bij de stukken zou kunnen toonen, dat, indien hij hem slechts had willen verstaan, en zich door de drift van zijn tegenspreken niet had laten wegslepen, zij op sommige punten zoo ver niet van elkander zouden afzijn: men vergelijke b.v. van der willigen, bl. 58 en 117, met le roy, bl. 30, 34-36, 53; van der willigen, bl. 80, met le roy, bl. 83, 84, en meer andere plaatsen. Zullen wij dan dit zoogenaamde getoetste weder gaan overtoetsen, en duidelijk aanwijzen, waar de toetser, naar ons bevind, niet goed getoetst, en de waarde van het reeds goedgekeurde en gemerkte goud ten onregte verkleind heeft? Aan stof zou het Ref. niet ontbreken, indien hij hetgene, dat hij, bij aandachtige lezing en vergelijking der beide schriften, aangeteekend heeft, behoorlijk wilde uiteenzetten, en zijne gedachten over de beide gedeelten van dit stukje mededeelen: doch waartoe al dat geschrijf en weder geschrijf? waartoe al dat getwist en gekijf, hetwelk waarlijk niet tot het eigenlijke wezen des Christendoms behoort? Het spijt ons, dat een anderzins ge-

[p. 556]

leerd Man, als de Heer le roy, zich tot het schrijven van dit stukje verledigd heeft; ja, ‘wij mogen niet verzwijgen,’ zeggen wij met het Groninger Tijdschrift: Waarheid in liefde, (Jaargang 1839, 3de Stuk, bl. 650) ‘dat het ons diep smart en tot innig leedwezen is, dat nog heden ten dage in ons Vaderland op zulk eenen toon beoordeeld en getwist wordt, als in dit geschrift geschied is;’ en wij keuren geene meerdere plaats in dit Tijdschrift voor de beoordeeling van zulke twistschriften noodig, die reeds lang zullen vergeten zijn, wanneer zulke zooveel goeds bevattende Verhandelingen, als die van den Weleerw. Heer van der willigen, bij volgende navorschers naar het eigenlijke en voor alle tijden onveranderlijke wezen des Goddelijken Christendoms nog in achting en eere zullen gehouden worden.