Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Heinrich Schmid's Voorlezingen over het wezen der Wijsbegeerte en hare beteekenis voor wetenschap en leven. Voor denkende Lezers. Uit het Hoogduitsch vertaald en met Ophelderingen voorzien door F.C. de Greuve, Hoogleeraar te Groningen. Iste Afdeeling. Zevental Voorlezingen over de waarde der Wijsbegeerte. Te Groningen, bij P. van Zweeden. 1838. XXXVI, 236 bl. f 2-40.

Dit werk, dat door den Hoogleeraar ph.w. van heusde, in zijne Brieven over het beoefenen der Wijsbegeerte, werd aangeprezen, en door Prof. de greuve, in zijne Brieven in antwoord, dikwijls met lof aangehaald is, verschijnt thans in onze taal, na eenige

[p. 463]

omwerking te hebben ondergaan; waardoor de laatste aan zijne belofte gestand doet.

Niemand zal ontkennen, dat er omtrent de Wijsbegeerte, als wetenschap beschouwd, in ons land, vooral uit vooringenomenheid en onkunde, vele misbegrippen heerschen, wat het wezen en de waarde van dezelve betreft. Men beschouwt de bespiegelende Wijsbegeerte meestal als eene drooge studie van afgetrokkene waarbeden, of wel van hersenschimmen, die volstrekt van geene toepassing op de overige wetenschappen en wel het minst op het werkelijke leven zijn. Een zoodanig oordeel kan wel niet anders dan uit onkunde van het wezen der Wijsbegeerte voortspruiten; want hun, die het meest tegen dezelve uitvaren, moet men meestal de kennis van hare eerste grondbeginselen ontzeggen. Zij hebben volstrekt geen begrip van hetgeen, waartegen zij te veld trekken; zij hechten zich aan bijzondere misbruiken, die wel eens van de afgetrokkene redenering gemaakt worden, en zien het geheel en de strekking der bespiegeling over het hoofd. Hoe zouden zij ook iets van de heilzame toepassing derzelve op alle wetenschappen en op het leven kunnen gewaar worden, daar zij onkundig zijn van den aard eener wetenschap, die ons alleen tot de echte kennis van al de andere kan geleiden?

Het is door deze Voorlezingen, dat men genoegzaam over deze belangrijke onderwerpen kan ingelicht worden. Eene korte opgaaf van den inhoud en de slotsommen derzelve kan hiervan ten bewijze strekken. De eerste handelt over het begrip der Wijsbegeerte, en er wordt in aangetoond, dat dezelve de wetenschap van alle vrije kennis is, objectief ten opzigte van haren inhoud beschouwd, en subjectief ten opzigte van haren vorm; de wetenschap van de wetten en voorwaarden der menschelijke kennis. In de tweede Voorlezing, die over de zielkundige ontwikkeling der wijsgeerige kenwijze handelt, wordt bewezen, dat zij zich grondt, wat haren inhoud betreft, op zuivere redekennis, en ten aanzien van haren vorm, op zuiver denken, of op het verstand. De der-

[p. 464]

de, die het doel der Wijsbegeerte ten onderwerp heeft, betoogt, dat dit doel en de bestemming der Wijsbegeerte zich uitstrekt tot het geheele menschelijke leven, met betrekking tot deszelfs hoogere, zuivere doeleinden, van wetenschap, kunst, Godsdienst en deugd. De vierde Voorlezing handelt over de tegenstanders der Wijsbegeerte, de vijanden der geestvrijheid, de Practici, de Popularisten, of het zoogenoemde gezonde menschenverstand en het onmiddellijke gevoel; waarin de wetenschappelijke en afgetrokkene bespiegeling grondig tegen hunne aanvallen verdedigd wordt, en voor het eenzijdig gebruik van het zoogenoemde gezonde menschenverstand en het dweepen met het onmiddellijke gevoel wordt gewaarschuwd. De vijfde wijst de betrekking aan van de ervaring tot de Wijsbegeerte, en de belangrijkheid derzelve voor Natuurkunde en Geschiedenis. De zesde de betrekking der Wijsbegeerte tot de Geneeskunde, de Regtsgeleerdheid en de Theologie, waarin zeer behartigenswaardige wenken en opmerkingen voorkomen, even als in de zevende Voorlezing, die over de Wijsbegeerte en den Tijdgeest handelt.

Wij hebben met genoegen en opmerkzaamheid deze Voorlezingen nagegaan, en er, ofschoon niet veel verrassend nieuwe gezigtspunten, echter eene duidelijke uiteenzetting van denkbeelden in aangetreffen, die den eenigzins gemeenzame in de Duitsche Wijsbegeerte verder tot het beoefenen van de wetenschap der bespiegeling kan aansporen. Eene andere vraag is het, of wij dezelve volkomen geschikt keuren, om tot eene inleiding der wijsgeerige wetenschappen voor jonge lieden of liefhebbers van dit vak te dienen. Wij moeten verklaren, dat zij ons hiervoor, wat inhoud en vorm aanbelangt, te Duitsch en te eenzijdig voorkomen. Men moet reeds eenigzins met de geschiedenis en de stelsels der hedendaagsche Duitsche Wijsbegeerte bekend zijn, om alles, wat schmid in zijne polemica tegen sommige derzelve aanvoert, te kunnen vatten. De Vertaler erkent zelf in zijne Voorrede, dat zijn Schrijver hier en daar partijdig

[p. 465]

is, maar voegt er tevens bij, dat dit in eene Inleiding tot de echt speculative Wijsbegeerte geen nadeel doet. Wij houden het tegendeel staande, en zijn overtuigd, dat men zich hierin zoo veel mogelijk tot een verheven en algemeen standpunt moet verheffen, waaruit men de eerste grondbeginselen der wijsgeerige wetenschap moet overzien; terwijl men zich dan minder met het wederleggen van bijzondere stelsels behoeft in te laten. De verdienstelijke Vertaler heeft in zijne Voorrede verder de redenen ontwikkeld, waarom hij zelf geene oorspronkelijke Inleiding tot de Wijsbegeerte geschreven heeft; hoezeer wij met dezelve eenigzins kunnen instemmen, hadden wij toch liever gezien dat hij dit plan gevolgd ware. Hij zoude dan ook niet genoodzaakt zijn geweest, om, door invoegselen van meerdere of mindere lengte, sommige te sterke of partijdige oordeelvellingen en onjuiste gezegden te wijzigen; hetgeen toch, na al de moeite, welke hem zulks gekost heeft, eene ongelijkheid van stijl en soms van den gang der denkbeelden veroorzaakt, die den geoefenden lezer dadelijk in het oog valt. Hij zoude dan verder, ook wat den vorm betreft, eene zekere Duitsche kleur in de voordragt en sommige Germanismen in de woorden vermeden hebben, waartoe men zoo ligt vervalt, wanneer men een wetenschappelijk werk uit het Duitsch vertaalt. Wij zullen dezelve niet afzonderlijk aanwijzen, omdat hier de waarde der onderwerpen zoo zeer den vorm overweegt; maar wij moesten er echter de opmerkzaamheid op vestigen, omdat wij onze taal even zoo goed als de Duitsche geschikt houden, om er afgetrokkene denkbeelden zuiver in uit te drukken. Onze landaard, die al de vereischten tot het beoefenen der wetenschappelijke Wijsbegeerte in zich vereenigt, en minder met ligtzinnigheid, overhelling tot dweeperij en sombere zwartgalligheid, dan de Franschen, Duitschers en Engelschen, behebt is, heeft in zijne taal een volkomen geschikt middel, om zijne gedachten met duidelijkheid en juistheid in te kleeden. Eigenlijke wijsgeerige kunsttermen moeten in eene Inleiding tot de Wijsbegeerte

[p. 466]

zoo veel mogelijk vermeden worden, en niet zonder eene daarbij gevoegde verklaring worden gebruikt.

Uit een levensberigt, dat in eenen eenigzins zwellenden stijl geschreven is, verneemt men, dat de Schrijver dezer Voorlezingen de zoon is van eenen man, die zich ook omtrent de Wijsbegeerte, volgens de methode van kant, verdienstelijk gemaakt heeft. Hij zelf was tevens ook een leerling van den beroemden fries, die in zijne Neue Kritik der Vernunft de leemten en onvolkomenheden van de leer van kant heeft trachten aan te vullen en te verbeteren, en die in onophoudelijken strijd was tegen de absolute stelsels der nieuwere Duitsche Wijsbegeerte. Hieruit is ook de partijdigheid van schmid tegen de gevoelens van fichte, schelling en hegel te verklaren, die, daar zij dikwijls met eene onregtmatige hardheid over hunnen gemeenschappelijken meester oordeelden, terwijl hunne stelsels uit zijne leer voortgesproten zijn, ook, op hunne beurt, door de gewijzigde volgelingen van kant, eenzijdig en niet altijd grondig en onpartijdig beoordeeld zijn.

Niettegenstaande onze aanmerkingen, wenschen wij deze Voorlezingen in handen van allen, die in de Wijsbegeerte als wetenschap belang stellen, voornamelijk in die van jonge lieden, die zich aan het akademisch onderwijs toewijden, om eerlang in de aangelegenste betrekkingen der maatschappij op te treden; ten einde hun te doen zien, dat hunne studie, wil zij iets meer dan eene bekrompene broodstudie zijn, op eenen wijsgeerigen grond moet rusten, daar het alleen de Wijsbegeerte is, die den aard en de strekking van iedere wetenschap en betrekking moet aanwijzen; terwijl zij anders niet dan op eene onvruchtbare veelweterij, empirische practijk, en onverdraagzame aankleving van eene, zonder grondig onderzoek, aangenomene leer, uitloopen.

Wij doen voor het overige hulde aan de moeite, die de Hoogleeraar de greuve aan deze Voorlezingen besteed heeft, en verlangen spoedig de overige, met gelijke zorg door hem bewerkt, in het licht te zien ver-

[p. 467]

schijnen, met den wensch, dat zijn voorbeeld van werkzaamheid in het vak der Wijsbegeerte door velen onzer Hoogleeraren en Geleerden moge gevolgd worden.