Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Victor Keller's nalatenschap aan zijne vrienden, een vervolg op zijne Uren aan de Godsdienst gewijd; naar het Hoogduitsch door J.M.L. Roll, Evangelisch Luthersch Predikant te Amsterdam. Iste Deel. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. 1838. In gr. 8vo. XIV en 322 bl. f 3-60.

Het vroegere werk van victor keller, een Roomsch-katholijk Geestelijke, gelijk men uit het Voorberigt van den Weleerw. Heer roll zien kan, is in geest en strekking bij ons publiek te algemeen bekend, dan dat het noodig zoude zijn, breedvoerig over keller's Nalatenschap te handelen. Het laatstgenoemde werk is geheel in denzelfden trant geschreven, als de Uren aan de Godsdienst gewijd, en zal dan ook dezelfde of soortgelijke goedkeuring en berisping ondergaan.

Wie in het algemeen wilde ontkennen, dat er in dit boekdeel, even als in de vorige geschriften van keller, veel, zeer veel goeds gevonden wordt, dat er in verschillende omstandigheden troost, stichting en opwekking in kan gevonden worden, zou alleen in zijn oordeel door partijdigheid worden geleid, en de groote bijval, dien de Uren hebben gevonden, zou voldoende zijn, om hem te logenstraffen. Er is ook hier weder een rijkdom van zaken behandeld, en men behoeft de inhoudsopgave slechts door te loopen, om zich te overtuigen, dat vele onderwerpen uit het leven genomen en voor het leven der Christenen van belang zijn. Het

[p. 456]

spreekt van zelf, dat de waarde der onderscheidene stukken ook zeer verschillende is, en dat, naar oogenblikkelijke gemoedsgesteldheid of behoefte, deze of gene der vertoogen meerderen indruk zullen maken.

Naar het oordeel van Rec. zijn die beschouwingen, welke uit het leven en de zedekunde genomen zijn, het gelukkigste geslaagd, maar laten andere, waar de geloofsleer mede in aanmerking komt, nog al veel te wenschen overig. Menschenvrees, ootmoed, miskend worden, ware weldadigheid, zonder huiselijkheid geen huiselijk geluk, schijnen hem onder de best gelukte te mogen worden geteld. Een algemeene aanmerking zou bij hem zijn, dat de behandeling dikwijls wat lang, wat waterig is, dat meerdere kortheid en kernachtigheid ook dieperen indruk zou hebben te weeg gebragt.

Rec. gelooft niet te behooren tot het getal van hen, tegen wie de Weleerw. Heer roll, in zijne Voorrede, keller in zekeren zin in zijne bescherming neemt; maar hij kan toch den wensch niet onderdrukken, dat hier en daar niet alleen eenen Evangelischen geest, dien niemand hier vruchteloos zal zoeken, maar ook meer stellige Evangelieleer wierd gevonden. Men neme b.v. het eerste vertoog: De beeldtenis van Jezus, of het beeld van een volkomen mensch. Bl. 19 worden, tot gemakkelijker overzigt, de grondbeginselen der geloofs- en zedeleer met weinige woorden aldus opgegeven: ‘Het wezenlijke van beide bestaat daarin, dat hij God als den Vader van alle menschen, en alle menschen, zonder onderscheid van volk, als Gods kinderen voorstelde; dat hij de aanbidding van God aan den beperkten kring der Mozaïsche offerdienst onttoog, en dezelve tot eene zaak der gezamenlijke menschheid maakte; dat hij alle uitwendig godsdienstig gebaar wilde veranderd hebben in eene vereering van God in geest en waarheid, en de toenmalige godsdienstige gebruiken begeerde vervangen te zien door reinheid van zin en eenen onberispelijken, heiligen wandel; dat hij in het algemeen zedelijke veredeling tot het doel van

[p. 457]

het streven aller menschen maakte, allen door den band van hartelijke, belangelooze liefde wenschte te omstrengelen, en deze liefde beschreef als het eigenlijke merkteeken, waardoor de zijnen zich moesten kenschetsen; dat hij eindelijk gewaagde van onsterfelijkheid en vergelding aan gene zijde van het graf, en de onvergankelijke belooning Gods hechtte aan standvastige deugd, aan streven naar gelijkvormigheid met God, aan onwankelbare getrouwheid des beroeps, in één woord, aan geestelijke volkomenheid, in zooverre zij voor stervelingen bereikbaar is.’ Dat is alles waar, maar het is niet voldoende. Waar de grondbeginselen eener Christelijke geloofsleer worden opgegeven, mag christus zelf niet aldus geheel voorbijgezien worden; daar komt dan zijn leven, vooral ook zijn lijden en sterven voor de zonden der wereld, eene voorname plaats toe. Trouwens, dat daarvan geen gewag wordt gemaakt, bevreemdt ons minder, wanneer wij later, bl. 44, lezen: ‘In dit namelooze lijden zag hij het middel, om achting in te boezemen voor zijne leer, en aan geheel de wereld te bewijzen, hoe eerwaardig en heilig de wil zijns Vaders was in zijne oogen.’ Neen! hooger, verhevener was het doel des Verlossers in zijnen kruisdood, en men kan over zijne grootheid niet spreken, zonder dat doel voor oogen te houden. Ook op het vertoog: Geloof, zouden soortgelijke aanmerkingen te maken zijn.

Wilde men op iedere stelling, in deze stukken voorgedragen, letten, er zou menige onnaauwkeurigheid zijn aan te wijzen in redenering enz. Het meest bevreemdden ons hier en daar opvattingen van bijbelsche zaken, b.v. andermaal uit het eerste vertoog, bl. 21, dat jezus zijne discipelen lang had gadegeslagen vóór Hij hen uitnoodigde, Hem op zijnen weg te vergezellen; hetgeen door de Evangelische verhalen blijkbaar tegengesproken wordt.

Ofschoon Rec. dus niet behoort onder diegenen, die onvoorwaardelijken lof aan keller's schriften meenen

[p. 458]

te moeten toezwaaijen, zoo ontkent hij van den anderen kant het vele goede, daarin vervat, niet. Hij hoopt, dat ook deze Nalatenschap veel nut moge stichten, en dat God daartoe zijnen zegen gebiede!