Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Proeve eener Recensie door een niet-recenserend Schrijver. Ook onder den titel van: Alweder iets over het Grieksche Treurspel, door P. van Limburg Brouwer. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1839. In gr. 8vo. IV en 39 bl. f :-60.

Indien iemand, dan is wel zeker de Heer van limburg brouwer bevoegd, om zijne gedachten, of liever zijne nadere gedachten, over het Grieksche Treurspel mede te

[p. 442]

deelen. Maar al is men door en door geleerd, al bezit men sijnen smaak en warmte van gevoel, echter is men daardoor nog niet onfeilbaar. Immers Prof. geel, de Heer j.w. elink sterk, en de op eene eenigzins andere wijze, zoo 't schijnt, zich gevormd hebbende of gevormd zijnde, aan den beoordeelaar dezer Proeve insgelijks onbekende, Recensent van het werkje over den Schrik en het Medelijden in het Grieksche Treurspel, die in dit Tijdschrift zijn gevoelen geuit heeft; al die Heeren bezitten bekwaamheid en talent. Echter verschillen zij in denkbeeld. Bij gevolg moet nu eens deze, dan gene op het eene of andere punt hebben gedwaald.

Wat nu de thans aangekondigde Proeve van den Heer limburg brouwer betreft, volkomen kan Recensent zich vereenigen met zijn gevoelen over de vrees (niet schrik) en het medelijden in het Grieksche Treurspel. Wat de beschouwing van orestes als ἔνδεος betreft, zoodat hij door apollo niet alleen gelast, maar gedreven wordt, om zijne moeder te straffen, ook hiermede kan Recensent zeer wel instemmen. Naar de Godsdienstbegrippen der Grieken, hield het stuitende der daad natuurlijk op door het bevel en de aanblazing. Orestes, in zijn binnenste alzoo worstelende met het tegen een hem gedaan Goddelijk gebod in strijd komende menschelijk gevoel, geraakt in eene tragische stelling, gelijk aan die van abraham, toen hij meende op bevel van jehova zijnen zoon izaak te moeten slagten.

Maar dat electra haren broeder toeroept: Tref haar nog eens, zoo gij kunt! neen, dit schijnt ons noodeloos tot den aanleg van het stuk. Dit geeft er iets afgrijselijks aan. Immers electra had geenen last van apollo te volvoeren. Zoo men sophocles niet vergoden wil, dan moet men hier den Recensent in de Letteroefeningen gelijk geven.

Het is waar, de Grieken dachten en gevoelden in vele opzigten anders dan wij. Doch wat algemeen menschelijk is, dat is zoo wel antiek als hedendaagsch, wat het grondbeginsel betreft. Alleen de toepassing daarvan kan, uit hoofde van deze of gene begrippen, gewijzigd worden. Zeer juist beweert dan ook de Heer van limburg brouwer, dat men met de hulpmiddelen, die ons tegenwoordig ten dienste staan, al mist men veel, waarvan een Grieksch Dichter partij kon trekken, even zoo goed een voortreffelijk Treurspel zou kunnen vervaardigen, als men dit in Griekenland deed. Met andere woorden, zoo b.v. sophocles in onzen tijd

[p. 443]

leefde en voor onze tijdgenooten werkte, zou hij even indrukwekkende, schoon op eenigzins anderen leest geschoeide, Tragediën leveren. Den Rei en nog veel meer moeten wij thans wel opofferen; doch daarentegen gedoogde de inrigting van het Grieksche tooneel, of wel de nationale begrippen der oude Grieken, geene voorstelling van liefde of minnenijd in het Treurspel. Naar het Recensent voorkomt, zou men die hartstogten, mits tragisch werkende, niet alleen in stukken uit de Middeleeuwen en den hedendaagschen tijd kunnen behouden, maar ook in Grieksche stukken, voor een hedendaagsch tooneel bewerkt, mogen invoeren. Want wel behooren zij niet tot de oude, tegenwoordig voor onveranderde opvoering ongeschikt geworden, Tragedie; maar zij zijn echter geenszins vreemd aan het karakter en de zeden der Ouden. Of wat noopte paris tot het schaken van helena? Waarom toog agamemnon met al zijne Grieksche bondgenooten ter verdelging van Troje? Wat was de reden der gramschap van achilles? - Liefde en minnenijd, benevens de uit die hartstogten ontstane wraakzucht en wanhoop, waren niet beneden de waarde van het Heldendicht: waarom zouden zij, in hunne vreeselijke werking, in een Treurspel niet mogen worden voorgesteld? Verkozen dit de Grieken niet, waarom zijn de hedendaagschen aan hun voorbeeld gebonden, al schilderen zij Grieken uit de heldeneeuw, die toch eveneens menschen waren als wij? Op dit punt moeten wij inzonderheid verschillen van hetgeen de Letteroefenaar zegt, bl. 21 van N^o. I voor Jan. 1839.

Wat eindelijk het karakter van creon aangaat, hier schijnt ons zoo wel de Heer van limburg brouwer als de Heer elink sterk te dwalen, schoon beider gevoelens lijnregt tegen elkander overstaan. Sterk oordeelt zeker te gunstig over creon: want het Noodlot of Godsbestuur is regtvaardig, en zoo creon zulk een voortreffelijk Vorst ware geweest, als waarvoor sterk hem groet, dan zou hij door tiresias, door het Noodlot, ja eindelijk door zichzelven niet zijn veroordeeld. Maar was hij een huichelaar, gelijk van limburg brouwer hem afmaalt? Neen! Vooreerst, een huichelaar, een veinsaard, moge in een hedendaagsch Drama te pas komen, of in een stuk van kotzebue onmisbaar zijn; zulk een karakter, zoo het ten minste niet met zekere grootheid gepaard gaat, is verre beneden de waardigheid der Tragedie. En creon, zoo

[p. 444]

zijne aanspraak, waarbij hij de grondregelen van zijn bestuur openlegt, geveinsd ware geweest, zou geene historische grootheid bezitten; hij zou laag en verachtelijk zijn. Ten tweede, de drift, die creon veelal beheerscht, verbiedt het, huichelarij in hem te onderstellen. Ten derde, al is de Rei niet onfeilbaar, indien creon geene loffelijke hoedanigheden en goede beginselen bezeten had, de Rei, in de antigone uit de oudsten des volks, dus uit de verstandigsten en eerwaardigsten, bestaande, zou hem niet zoo toegejuicht en aangehangen hebben. Doch waarom zich liever creon niet voorgesteld, als in het algemeen pligtlievend en opregt, maar uitermate gestreng van aard, hoog denkende van het oppergezag der Vorsten, vaderlandlievend, maar juist daardoor met afkeer vervuld tegen hem, die de wapenen tegen dat Vaderland, welks zoon hij was, voor eigene grootheid gevoerd had. Een gestreng en oploopend karakter vervalt daardoor tot wreedheid, tot onregt. Alzoo werd zelfs een creon voor het Godsgerigt strafschuldig. Trouwens overdrijving, ook in het beste, doet den mensch dwalen. De edele antigone, door wanhoop overmeesterd, beneemt zich het leven. Zonder te groote overijling zou zij gered zijn geweest. Zij, zoo wel als eurydice, zijn zelve de oorzaak van haren dood. - Hoe ontzettend! Hoe deelen wij in het treurig lot van zoo vele achtingwaardigen, die, door verschillende hartstogten weggesleept, zich in het ongeluk storten! Bij de overpeinzing daarvan beven wij voor onszelven. Wij behoeven geene booswichten te zijn, om, bij eenen zamenloop van omstandigheden, strafschuldig en ongelukkig te worden. Indien wij de antigone van sophocles uit zulk een oogpunt beschouwen, zullen wij door vrees en medelijden, in dien zin, waarin de Heer van limburg brouwer zelf dat wil, worden gelouterd. Bij elke andere beoordeeling van creon mist de Tragedie haar doel.