Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

[p. 351]

Lessen van Staatkunde, of Redeneringen van Nicolaas Machiavelli, over de tien eerste Boeken van Titus Livius; uit het Italiaansch vertaald en met eenige Aanteekeningen uitgegeven door Mr. C.M. Roest van Limburg. Iste Deel. Inwendig Staatsbestuur. Te Rotterdam, bij T.J. Wijnhoven Hendriksen. In gr. 8vo. XVI en 263 bl. f 2-60.

Ook dit werk van den vermaarden machiavelli is vloeijend en zuiver door den Heer Mr. roest van limburg, tot dus ver, vertaald; terwijl zijne Voorrede en Aanteekeningen blijken dragen, zoo wel van gematigdheid en gezond oordeel, als inzonderheid daarvan, dat hij zich op het juiste standpunt ter beoordeeling van machiavelli geplaatst heeft. De Italiaansche Schrijver geeft geene lessen, hoe een regtschapen man aan het hoofd van eenen Staat, of hoe een edeldenkend volk behoort te handelen; maar alleen, hoe men, onafhankelijk van de vraag, wat pligtmatig is, zou moeten handelen, om zijn doel het beste te bereiken. Zoo geeft hij dan hier en daar middelen op, die zeker zijn af te keuren; doch hij neemt alleen de betrekkelijke doelmatigheid in acht, en onderzoekt, in hoe ver eene daad, uit dat oogpunt beschouwd, goed is. Voor zoo veel men nu eenig oogmerk, b.v. in eenen vrijen Staat zich tot oppermagtig Vorst te verheffen, niet bereiken kan, zonder tot laakbare hulpmiddelen de toevlugt te nemen, volgt daaruit geenszins, dat die middelen ongeschikt zouden zijn tot het oogmerk, maar alleen, dat men naar zulk een doelwit niet streven moet, juist omdat, onder anderen, ook slechte middelen onmisbaar zijn tot bevrediging van zulk eenen strafbaren wensch. Het zedelijke of onzedelijke van drijfveren en handelingen wordt niet onderzocht, maar het oordeel daarover door machiavelli aan zijne lezers gelaten. Hij zegt alleen: die zoo iets wil, moet wel aldus handelen, of zijn doel mislukt.

Dit eerste Deel beschouwt het inwendige Staatsbestuur; het tweede zal handelen over de uitbreiding des gebieds, en het derde zal den invloed van bijzondere personen op den bloei der Staten nasporen.

Er komt nog al het eene en andere voor, waarover men

[p. 352]

ook alleen uit het oogpunt van Staatkunde, anders kan oordeelen; gelijk dan ook door roest machiavelli in zijne aanteekeningen, wel eens te regt wordt gewezen. Het zedelijk gevoel ergert zich dikwijls aan hetgeen de oorspronkelijke Schrijver als Staatkunde leert, en het boek mag dus wel met behoedzaamheid worden gelezen. Trouwens, elk leerstelsel, dat op den eisch van regt en billijkheid geene acht slaat, heeft iets stuitends. Of wie kan met goedkeuring lezen, bl. 53: ‘Geen wezenlijk verstandige zal ooit iemand laken wegens eene buitengewone (!) handeling, ter grondlegging van een Rijk of eene Republiek verrigt. Beschuldige de daad, de uitkomst verontschuldigt; en wanneer deze heilzaam is, gelijk de door romulus [door den moord van zijnen broeder remus] te weeg gebragte, zal zij den dader altijd vrijspreken: want hij, die geweld bezigt om te verderven, niet hij, die het doet om te heelen, behoort gelaakt te worden.’ Dit is zoo Jezuitisch gedacht als het kan. Alleen dan, als het geweld slechts gewelddadige uitoefening van het regt is, niet wanneer dat geweld onregtmatig is, verdient het onzen lof, zoo het strekt tot algemeen behoud: b.v. het doodschieten van op heeterdaad betrapte oproermakers; maar nooit het moorden van onschuldigen, die den Regter in den weg staan, al strekt zulk een moord tot vestiging van den Staat op hechteren grondslag. Zoo dikwijls de Zedekunde niet wordt toegepast op de Staatkunde, wordt de laatste eene leer, waar men van gruwen moet, omdat het zedelijk beginsel nergens kan worden buitengesloten, waar men spreekt over de daden van den mensch als burger.