Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Vrijmoedige Gedachten, omtrent het daarstellen eener Vereeniging onder de Israëliten in Nederland, in den geest van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, als nadere beschouwing van dit behandelde onderwerp in de Israelitische Jaarboeken. Te Amsterdam, bij de Wed. A. Cramer. 1838. In gr. 8vo. 31 Bl. f :-30.

Recensent las dit geschrift, waarvan de Voorrede met de letter L. geteekend is, met belangstelling. Hij treedt niet in de beoordeeling der redenen, waarom de Redactie der Israëlitische Jaarboeken gemeend heeft, de opname van hetzelve, in dat Tijdschrift, te weigeren; gelijk hij zich mede onbevoegd verklaart, om aangaande de punten, waaromtrent, in dezen, tusschen de in dit geschrift genoemde Schrijvers verschil van meening bestaat, als scheidsman op te treden. Recensent wil alleen een woord omtrent de zaak zelve, naar aanleiding van het onderhavig geschrift, in het midden brengen; en wat betreft deze zaak anders, dan het daarstellen eener Vereeniging onder de Israëliten in Nederland, in den geest van de Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen?

Het denkbeeld is geenszins nieuw, maar voormaals en op onderscheidene tijdstippen ter sprake gekomen, bij het mislukken van herhaaldelijk aangewende pogingen der Israëliten zelve, om tot het verkrijgen van het lidmaatschap aan de bestaande Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen te worden toegelaten. Deze pogingen, aan het Landsbestuur niet onbekend gebleven, namen eenen aanvang in de dagen der Republiek, na 1795, werden onder lodewijk napoleon herhaald, en eindelijk, onder de regering van onzen geëerbiedigden Koning, nog eenmaal, doch telkens zonder ge-

[p. 261]

wenscht gevolg, te werk gesteld. Trouwens, hoe kon dit ook anders zijn? Ware toch de genoemde Maatschappij eene Instelling, eeniglijk daargesteld, om burgerlijke beschaving en verlichting te bevorderen, en, tot dat einde, de lagere volksklasse, door schoolonderwijs en lectuur van doeltreffende volksboeken, algemeene begrippen van zedelijkheid en deugd, zoo mogelijk, eigen te maken, dan hadden onze Israëlitische Landgenooten zich te regt over uitsluiting mogen beklagen. Maar geheel anders was het met de zaak gelegen, en de oprigters der Maatschappij vonden het geraden, hunne Stichting geenszins op den grondslag van enkel wijsgeerig begrip, maar op dien van de Christelijke Godsdienst te bouwen. Als Christenen hadden zij daartoe vrijheid en regt, en werden aldus de Israëliten buiten de gemeenschap der Maatschappij gesloten; hierin bestond geene terugzetting, en veel minder nog geringschatting of beleediging van den Israëlitischen Landgenoot.

Het wijsgeerig denkbeeld, omtrent de bevordering van volksbeschaving en deugdsbetrachting, verlichting en zedelijkheid, verschilt echter aanmerkelijk van het Christelijk principe. De bloot wijsgeerige Zedeleeraar moge er al niet naar vragen, of de zedeleer, waaraan hij zijn zegel hecht, door mozes of lycurgus, cato of socrates, leibnitz of kant verkondigd zij; het is hem, als wijsgeer, alleen en uitsluitend, om wijsheid en waarheid te doen; terwijl de Christelijkgezinde philantroop, in christus alleen de wijsheid en de kracht Gods erkennende, geen ander fundament mag leggen, dan hetgeen eenmaal, door christus, gelegd is.

En nu zou men de Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, die eenmaal op dien grondslag gevestigd is, en, Gode zij dank! gevestigd blijft, haars ondanks, willen noodzaken, om, ten gevalle van eenige Israëliten, zich in eene bloot wijsgeerige Maatschappij te converteren, opdat en ten einde hun het kruis van christus niet tot eene ergernis wezen zou? Dat is toch wat veel gevergd, inzonderheid in een Land, waarin de Israëliten, de tijden door, en ondanks alle versmading en hevige vervolging elders, met mededoogen en Christelijke menschenliefde, als vervolgde medemenschen, zijn opgenomen, en thans, nevens de Christenen, gelijke voorregten en bescherming genieten.

Hij, die Israëliet is en blijft, en, diensvolgens, jezus

[p. 262]

van Nazareth, in overeenstemming met de Rabbijnen, Hoogepriesters en Schriftgeleerden, uit de tijden van annas en cajaphas, voor een' verleider, en den kruisdood waardig houdt; hoe zou hij, met een goed geweten, (en dit moeten wij overal eerbiedigen) lid kunnen worden van eene Maatschappij, die openlijk erkent: ‘Ons bestaan rust op de leer van jezus en zijne Apostelen, en wij houden den Zoon van maria voor den Verlosser der wereld en den Zoon Gods?’ Men zou dan immers den Israëliet dwingen, te erkennen, wat hij, zoo lang hij Israëliet blijft, nooit erkennen kan of mag: Jezus is de Messias; aan abraham als den grooten Hersteller des menschdoms, aan jezaïas als den Vredevorst beloosd. Die smet der dwingelandij over de gewetens der menschen mag niet kleven op het Christendom, en allerminst op het Protestantismus.

Van heeler harte zegt derhalve Recensent, die een Christen, en tevens Lid is der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, het den Schrijver, bl. 27, na: ‘De Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen staat dáár als een sprekend toonbeeld onzer wenschen en bedoelingen. Leert en bevordert zij volksbeschaving in den geest van het Christelijk geloof, de nieuwe Vereeniging, onder den naam van Tot Nut der Israëliten, zal volksbeschaving, naar het Mozaïsche geloof, leeren en bevorderen.’ Ziedaar alwat de vriend der menschheid vorderen kan en mag! Immers, proselytenmakerij mag hij tot geenen prijs onder zijne bescherming nemen. Minder heeft Recensent vrede met hetgeen de Heer L., die de zaak welligt meer uit een bloot wijsgeerig oogpunt beschouwt, voorts volgen laat, zeggende: ‘en er zal geen ander verschil tusschen beide Maatschappijen bestaan, dan dat de eene een verkeerd en de andere een juist opschrift heeft.’ Eene Israëlitische Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, kenmerkt gewis eene zoodanige Instelling voor Israëliten, die in het Christelijk Europa, en, met name, in het Christelijk Nederland leven; terwijl de benaming, van eene Christelijke Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen even dwaas en bespottelijk (niet in een Israëlitisch, maar) in een Christen-Koningrijk zou klinken, als, b.v. eene Christelijke Maatschappij: Tot bevordering des Christendoms. Hindoes, Israëliten of Mahomedanen zullen toch geene Maatschappij vormen, die op Christelijke beginselen rustende is!

[p. 263]

Het Hoofdbestuur der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, gevestigd in een Christenland, en alzoo als eene Christelijke Maatschappij te erkennen, zonder dat die Maatschappij het bijvoegelijk naamwoord daarvan aan het voorhoofd draagt, heeft, indien wij wél ondertigt zijn, deszelfs goede diensten aangebeden, om, casu quo, en bij het ontstaan eener Israëlitische Maatschappij: Tot Nat van 't Algemeen, op den grondslag van de Mozaïsche Godsdienst, deze Instelling de zusterlijke hand te bieden. Onze Israëlitische Landgenooten kunnen hieruit ontwaren, dat derzelver zoogenaamde emancipatie den Christen-wijsgeer en philantroop niet dan welkom kan wezen. Dan, op het eens gekozen standpunt is geene overeenkomst mogelijk. Jezus christus, dien wij, Christenen, als den Heiland der wereld erkennen; die, voor ons, de Waarheid, het Licht en het Leven is, en wiens leer wij, als eene leer van God afkomstig, geenszins met de Mozaïsche Godsdienstleer strijdig, maar gedeeltelijk op dezelve gegrond (want ook mozes was een dienaar Gods) en gedeeltelijk verre boven dezelve verheven, erkennen; dien jezus christus als den Gezant des Vaders, als den Zoon Gods huldigende, blijven wij te verre van den Israëliet, ook in elke betrekking, (die des burgerlijken levens uitgezonderd) verwijderd, omdat de leer des kruises den Israëliet eene bestendige ergernis zijn en blijven moet. Komt de Israëliet die steilte te boven, dan houdt hij op een Israëliet te zijn - dan wordt hij een gelukkig zoon van dien abraham, die zich verheugde, toen hij, in de gewesten der eeuwige vrengde, den dag van christus aanschouwen mogt. Recensent herinnere hier alleen nog aan den Heer L. het door hem, bl. 30, in den laatsten regel, gebezigde: qui bene distinguit bene docet; als Christen wenschende, dat de volheid der Heidenen inga, en gansch Israël zalig worde! Immers de geest van christus is de geest gods - de geest der Liefde, der ware beschaving, der echte verlichting. De wijsgeeren voeren ons doorgaans rond in een onbekend Land, en zeker is het, dat abraham even min, als mozes, david en jezaïas, ooit aanspraak maakte op den titel van wijsgeer.