Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Schets van het Leven en de Gevoelens van Jan Jacob Hesz, Theol. Doct. en Antistes te Zurich; gevolgd door een beknopt overzigt van zijne onuitgegevene verklaring der Openbaring. Door H. Escher, Theol. Doct. en Hoogleeraar te Zurich. Uit het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij J.F. Schleijer. 1838. In gr. 8vo. 144 Bl. f 1-50.
Geschiedenis der Israëlieten vóór de tijden van Jezus. Door J.J. Hesz, in leven Evangeliedienaar te Zurich. Uit het Hoogduitsch overgezet. Tweede Druk. IIIde Deel, 396 bl.; IVde Deel, 353 bl.; Vde Deel, 248 bl.; VIde Deel, 259 bl. Te Amsterdam, bij J.F. Schleijer. 1838. In gr. 8vo. Bij Inteekening f 12-: daarbuiten f 15-:
Aanleiding tot Godsdienstige Overdenkingen, op iederen dag des jaars 1838. Julij-December. Door T. van

[p. 241]

Spall. Te 's Gravenhage, bij A. Kloots. 1838. In gr. 8vo. 258 Bl. f 2-40.

Levensbeschrijvingen van mannen, die in het vak hunner studie als sterren van de eerste grootte hebben geschitterd, moeten uit den aard der zaak voor aankomende beoefenaars dier wetenschap van groot nut wezen. Zij worden zulks, wanneer zij wetenschappelijke biographien zijn; wanneer zij den toestand der wetenschap ten tijde van het optreden huns helds met zaakkennis, naauwkeurigheid en onpartijdigheid schetsen; den gang, dien de vorming en ontwikkeling van 's mans denkbeelden genomen heeft, zorgvuldig opsporen; den invloed nagaan, dien zijne schriften hebben uitgeoefend, inzonderheid wanneer zij aan de wetenschap eene veranderde rigting hebben gegeven, en wat niet al! Zoo heeft de klassisch-letterkundige, die in dit opzigt niet het minst is bedeeld, de levensbeschrijvingen der letterhelden hemsterhuis door ruhnkenius en van dezen door wyttenbach. Zoo heeft de Godgeleerde de memoria voorstii van Prof. van hengel. Zulk eene kritische levensbeschrijving zou ook zeer nuttig kunnen zijn van eenen man, die op de studie der Godgeleerdheid gedurende eene reeks van jaren eenen uitgebreiden invloed heeft uitgeoefend; die de ijsbreker is geweest voor de pragmatische Bijbelsche (en daardoor misschien zijdelings ook der kerkelijke) geschiedenis, en wiens onschatbare verdiensten hem waardig maakten, in den gang zijner tot in hoogen ouderdom met ijzeren vlijt voortgezette studiën naauwkeurig bespied te worden, - van eenen man, die op meer dan tachtigjarigen leestijd nog den moed en het vernust had, om een zijner hoofdwerken, het Leven van jezus, geheel om te werken, te vermeerderen en te verbeteren, - van hesz. Het voor ons liggende boekje vervult die behoefte niet; het is trouwens niets meer, dan het heet - eene schets. Eerst zegt de Hoogl. escher iets van 's mans uitwendige levensomstandigheden en werkzaamheid in zijn

[p. 242]

ambt; daarna handelt hij over zijne schriften en godsdienstige (liever godgeleerde) gevoelens; eindelijk geeft hij een overzigt van de verklaring der Openbaring van johannes, zoo als die door hesz is voorgesteld in eene reeks van (onuitgegevene) brieven aan eene Duitsche vrouw van aanzien. De tweede afdeeling moest de belangrijkste zijn; zij is weinig meer, dan eene optelling der menigvuldige schristen van hesz, hier en daar met 's mans woorden zelve deszelfs denkbeelden aangaande den inhoud der Goddelijke openbaring opgevende. Wat de verklaring van het Openbaringsboek aangaat, het is ondoenlijk van die schets eenig uittreksel te geven. Genoeg zij het daarom te zeggen, dat zij naauw zamenhangt met 's mans andere denkbeelden nopens het onderwijs des Bijbels. Hij zelf noemde deze verklaring den laatsten steen van het door hem geschetste plan van God met het menschelijk geslacht. Ware het handschrift zelf in het licht verschenen, dan zoude men de gronden kunnen toetsen, waarop de groote man zijne opvattingen van het Prosetische in dit duister boek bouwde; nu is zulks ondoenlijk, en het eenige, wat men uit deze schets zien kan, is, wat hesz er van dacht, hetgeen op zichzelf bij eenen Godgeleerde van zijne vermaardheid niet onbelangrijk is. Het werkje is goed vertaald; maar de asbeelding van den grooten Zwitserschen Godgeleerde, die, meenen wij, het oorspronkelijke versiert, misten wij hier ongaarne.

Met deze korte beoordeeling vereenigen wij twee aankondigingen. N^o. 2 hangt met N^o. 1 zamen, als zijnde een gedeelte van eenen nieuwen druk van een der hoofdwerken van hesz; en N^o. 3 met N^o. 2, als vervolgwerk van eenen godsdienstigen inhoud. Van beide slechts een woord.

Schoon de herdruk van de Geschiedenis der Israëlieten bij de verandering van Uitgever, op het minst genomen, niet verloren heeft, is het eenigzins jammer, dat de drie eerste Deelen eene andere letter hebben, dan de volgende. Wij zijn nu tot den dood van jozua,

[p. 243]

en verlangen zeer naar de voortzetting van dit onmisbaar werk. Het 3de Deel prijkt weder met eene Reiskaart der Israëlieten van Egypte naar Kanaän; het 5de met eene Kaart van Palestina, tot de geschiedenis van jozua behoorende. Het vergelijkingstafeltje der bladzijden van dezen en den eersten druk missen en verlangen wij nog altijd.

Het dagschrist van den Eerw. van spall gaat nog altijd op dezelfde, dat is nuttige, wijze voort. De plaat, voorstellende Jezus aan het Kruis, is goed bewerkt, en de laatste aflevering weder voorzien van eenen gegraveerden titel en vignet. Bij elke maandaslevering eenige dagen in de volgende maand in te springen, achten wij een zeer doelmatig denkbeeld. Het werk blijve veel nut stichten!