Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Hieronimus Jamaar. Blijspel, in één Bedrijf, door den Schrijver van de Neven. Met een Muzijkplaatje. 's Gravenhage, bij W.P. van Stockum. 1838. In kl. 8vo. VII en 82 bl. f :-70.

Wat Rec. vroeger bij het schrijven zijner aankondiging van de Neven als zijne hoop en verwachting te kennen gaf, is gebeurd; de Dichter heeft zich door de gunstige ontvangst zijner eerste proeve opgewekt gevoeld, om nogmaals handen aan het werk te slaan. Rec. wil intusschen gaarne erkennen, dat hij bij het lezen van den titel van dit Blijspel in de nieuwspapieren zich teleurgesteld gevoelde. Die beteekenende namen als titels behaagden hem nooit, en schijnen hem nog een overblijfsel toe van vroegeren wansmaak. Het verwondert hem, dat de Heer van den bergh (immers de Dichter is thans algemeen genoeg bekend) tot zulk eenen naam zijne toevlugt heeft genomen, en acht het eene ongelukkige keuze, dat twee personen in dit Blijspel aldus naar hunne karakters zijn genoemd, hieronimus jamaar en jan cordaat. De vraag zou daarenboven nog zijn, of de eerste naam het bedoelde karakter wel eigenlijk uitdrukt, en

[p. 220]

in allen gevalle behoorde de klemtoon anders te vallen, dan hier geschiedt; het moest zijn jāmaar en niet jamāar.

Doch Rec. wil hopen, dat men zich niet, gelijk hem dit hier en daar inderdaad is voorgekomen, door vooroordeel tegen den titel zal laten weêrhouden, om dit Blijspel in één bedrijf te lezen. De Dichter heeft in dit stukje een nieuw bewijs geleverd, hoe veel geschiktheid hij voor het door hem gekozene genre bezit. Wanneer men de beide stukken vergelijkt, die wij thans van hem bezitten, zoo gelooft Rec., dat in enkele opzigten het laatste boven het eerste vooruit heeft. Hem dunkt, dat de versisicatie van hieronimus jamaar gemakkelijker en losser is, dan die van de Neven, waarvan reeds dadelijk het eerste tooneel eene gelukkige proeve mag worden genoemd. Wij vinden hier ook niet, wat in navolging van vroegeren wordt gedaan, tweespraken, waarbij de sprekers elkander regel voor regel afwisselen; iets, hetgeen eene onloochenbare stijsheid veroorzaakt, en bij ons, waar de taal voor het Blijspel nog weinig gevormd is, bijzonder moet worden vermeden. Ook dit meenen wij te moeten prijzen, dat de Dichter niet van zijn doel is afgedwaald, en niet, zoo als in een enkel tooneel van de Neven gebeurt, den lachlust der aanschouwers door aan het eigenlijke stuk vreemde bijzaken heeft zoeken op te wekken.

Met regt noemt de Heer van den bergh zijn stakje eene comédie de caractère, en Rec. geloost, dat hij goed gedaan heeft met geene eigenlijke intrigue daarin te brengen, maar eenvoudig, bij wijze van tableau, het karakter van jamaar te teekenen. Men loopt bij eene andere behandeling ligt gevaar, om, gelijk wij dit zelfs in verscheidene stukken van molière zien, eene menigte van kleine intrigues op elkander te stapelen, die, ja, wel niet geheel buiten verband met elkander staan, maar die toch als 't ware telkens weder een nieuw Blijspel in het Blijspel beginnen. Had dit vermeden kunnen worden, het karakter van jamaar was zeer geschikt, om nog verder uitgewerkt te worden.

Maar wanneer wij nu het stukje nemen zoo als het daar is, dan erkent Rec. gaarne, dat er veel, zeer veel goeds en aardigs in wordt gevonden, en dat hieronimus jamaar en zijn tegenhanger jan cordaat siksch geteekend zijn. Vreemd intusschen kwam het hem voor, in de Voorrede althans eenigzins argwaan als een karaktertrek van den eersten

[p. 221]

te zien opgeven. Het stuk had de Weifelaar kunnen heeten. Weiselen, besluiteloos zijn, dat is het kenmerkende van jamaar; doch dit is geheel iets anders, dan argwaan. Als hij naar de dingen langzaam en traag onderzoekt, het is niet zoo zeer achterdocht, als wel besluiteloosheid, die zich niet bepalen kan, en hare zwakheid nu zoekt te verbergen onder een voorkomen van voorzigtigheid. Het is geen achterdocht, als hij veertien dagen laat verloopen, zonder eene aanzienlijke som uit een wankelstaand kantoor te ligten; en die enkele trekken, die naar argwaan zweemen, zou Rec. zeggen, dat juist misplaatst zijn. Weiselen, besluiteloosheid, dat is zijn doorgaande karakter, en daarbij had de Dichter het moeten laten blijven; daaruit laat zich alles verklaren, wat zijne handelingen aangaat; maar wat de Dichter ten aanzien van zijn oordeel over anderen zegt, dat ontaardt zeker in argwaan, maar is ook juist daarom, naar het gevoel van Rec., minder in overeenstemming met het karakter van jamaar. Met eene kleine wijziging ware deze strijdigheid weg te nemen geweest. Het besluitelooze van zijn karakter is anders uitstekend volgehouden.

Eene andere aanmerking van Rec. betreft elise, het meisje, waarom jamaar en cordaat beide uitgaan, en dat natuurlijk door den laatsten wordt gewonnen. In tegenstelling van de bejaarde nicht van den Dichter, die, volgens het Voorberigt, zich aan de kinderachtige onnoozelheid van het meisje ergerde, als zij met hare moeder over het aanzoek van cordaat spreekt, acht Rec. dat tooneel uitstekend gelukt. Maar de rol, die elise later speelt in de ontmoeting met jamaar, beviel hem veel minder. Het doel is blijkbaar, om diens karakter door eenige trekken te doen uitkomen, en wat hij zegt, is dan ook regt goed; maar wat elise zegt, voegt minder in den mond van het jonge meisje. Zij wordt daar te destig, te zedeprekend, te vrij en te wijs voor haar karakter en jaren, en de Dichter had hare taal een' geschikter' persoon in den mond moeten leggen.

Veel schijnt de Heer van den bergh overigens te houden van blikken, die voor de eeuwigheid beslissen. En in de Neven en in dit stukje is er weinig noodig, om de liefde bij zijne personen in laaije vlammen te ontsteken. Jan cordaat en elise haasten zich wel wat heel veel, en met

[p. 222]

eene kleine wending was dit natuurlijker en meer met onze zeden en ons karakter overeenstemmende te maken geweest.

Rec. loopt, ondanks deze aanmerkingen, nog al hoog met dit stukje, en verheugt zich, dat de Heer van den bergh op den ingeslagen' weg is voortgegaan. Hij heeft vrijmoedig gezegd, wat hij meende te moeten aanmerken, omdat uit de Voorrede blijkt, dat de Dichter gaarne vrijmoedige beoordeelingen wil ontvangen. Rec. geeft dan ook zijne bedenkingen den Schrijver ter toetsing, en hoopt hartelijk, hem in het vervolg nog weder als Blijspeldichter te zullen ontmoeten.