Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Proeve eener Geschiedenis van het Bankwezen in Nederland, gedurende den tijd der Republiek; door W.C. Mees, Jur. Utr. Cand. Te Rotterdam, bij W. Messchert. 1838. In gr. 8vo. XVI en 351 bl. f 3-60.

Onder die onderwerpen, welke voor veelzijdige beschouwing vatbaar zijn, en op de inzage van welker aard en strekking persoonlijke betrekkingen en belangen, zelfs onwillekeurig, van ongemeenen invloed kunnen wezen, behoort ongetwijfeld al wat ten voor- of ten nadeele van Bankinrigtingen en over het beste Muntstelsel, als ook over de doelmatigheid van deze of gene Bank en van dit of dat Muntstelsel in het bijzonder, kan worden bijgebragt. De zaak zelve, vooral ook het heilzame of gevaarlijke van deze of gene soort van Bankinrigting, is van het hoogste gewigt voor Handel en Staathuishouding. Du choc des opinions naît la vérité! Den onpartijdigen, doch vaderlandlievenden voorstander van handel en nijverheid is dus ieder behoorlijk uiteengezet en oordeelkundig bewerkt opstel over zulk een on-

[p. 198]

derwerp welkom. Hoe meer in schriften en tegenschriften, die blijken dragen van theoretische en practische kennis, het vóór en tegen van alles wordt getoetst, hoe meer hoop er ontstaat, dat tot slotsom van al die discussiën zich eindelijk onder Handelaren en Staathuishoudkundigen een welgegrond heerschend gevoelen zal vestigen, hetwelk als eene beslissing der twistvraag door deskundigen zal mogen worden aangemerkt. Zoo is er sedert meer dan tweehonderd jaren, doch vooral in de jongstverloopene tijden, door een aantal mannen van kunde en ervaring, veel, en in verschillenden zin, geschreven en geredetwist over Handelvrijheid en Verbodstelsel. Eindelijk heeft de meening gezegevierd, die de vrijheid des Handels begunstigde. Eveneens kunnen de denkbeelden over het beste Bankwezen worden gewisseld, en ééns zal ook op dat punt het eene of andere gevoelen, ten gevolge van herhaald en rijp onderzoek, moeten zegepralen.

De Schrijver der tegenwoordige Proeve eener Geschiedenis van het Bankwezen in Nederland, gedurende den tijd der Republick, was, volgens bl. IX der Voorrede, in bijzondere gelegenheid, om zich inlichtingen nopens het ter behandeling gekozen onderwerp te verschaffen, en zijne persoonlijke betrekkingen gaven hem gereedelijk aanleiding, om juist aan dat onderwerp zijne krachten te beproeven. Nu laat het zich wel denken, dat en het wetenschappelijk onderwijs in de School, waar hij gevormd werd, en de betrekkingen, waarin hij persoonlijk, ook door bloedverwantschap, geplaatst is, invloed hebben uitgeoefend op zijne wijze van zien: daarom zal dan ook, zoo dit verschijnen mogt, even zoo wel een uitvoerig en goed bewerkt tegenschrift, als eenig soortgelijk werk ter handhaving van de door den Schrijver aangeprezene beginselen, met belangstelling worden ontvangen. Maar geene in haast opgestelde vlugschriften, geene weinige bladzijden in de rubriek der boekbeoordeeling bij deze en gene tijdschriften, of in het Mengelwerk van eenig nieuwspapier, zijn tot de toetsing van

[p. 199]

dergelijk onderwerp geschikt. Wat heeft men te denken van recensiën, gelijk den Heere mees te beurte zijn gevallen in den Letterbode, den Gids en het Handelsblad? Zijn zij alle het werk van één' persoon, die, uit eigenbelang of vijandschap, den hier insgelijks aangekondigden en, hoe men over de zaak ook denken moge, altijd verdienstelijken arbeid van den jeugdigen Schrijver verguizen wilde? Of zijn zij het gevolg eener laakbare zamenspanning van sommige lieden, die in dit geval ééne lijn hebben willen trekken? Wij weten het niet; maar mogelijk zal zich dat geheim binnen eenigen tijd wel ontraadselen. Onpartijdige waarheidsliefde, echte zucht voor Vaderland, Handel en Wetenschap vindt men in zulke hatelijke oordeelvellingen niet.

Natuurlijk heeft de Heer mees, in zijne Proeve, zich niet tot eene dorre kronijk bepaald; en hij kon dus geene Geschiedenis van Nederlands Bankwezen, gedurende den tijd der Republiek, leveren, of hij ontvouwde daarbij tevens zijne eigene begrippen, met de gronden, waarop die berusten. Ontwikkeling of bestrijding daarvan laten wij over aan zoodanige mannen, als het vóór en tegen van des Schrijvers meeningen op eene heusche en echt wetenschappelijke wijze, in eenig opzettelijk daarvoor ingerigt werk, zouden wenschen te ondernemen; iets, waarbij niet zoo zeer de persoon des Schrijvers, maar alleen het onderzoek te pas zou komen naar hetgeen voor Bankinrigtingen het doelmatigste is. Wat ons betreft, beperken wij ons, in dit niet aan den Handel, maar aan de beoefening der Letteren gewijde Tijdschrift, tot de volgende opmerkingen: Vooreerst, dat de Heer mees te regt deze Proeve geenszins in het Latijn heeft geschreven, en haar niet voor eene inaugurele Dissertatie bestemd heeft. Ten tweede, dat hij overal de daadzaken, en zijne meening er over, goed en helder uiteengezet heeft; terwijl alles blijken draagt, al is hij zoo min onfeilbaar als iemand zijner tegenpartijders, van vlijtige navorsching, gevoegd bij wetenschappelijke en beoefenende kennis. Eindelijk, dat men ner-

[p. 200]

gens een zoo naauwkeurig verslag der Geschiedenis van ons Bankwezen, zoo wat de Bank van Amsterdam, als die van Rotterdam en van Middelburg aangaat, ontmoeten zal; terwijl belangrijke Bijlagen, tot Muntstelsel en Bankwezen betrekkelijk, tot staving van het gestelde worden bijgebragt. De inhoud des werks in deszelfs geheele verdeeling, zoo in hoofdstukken als daarin vervatte paragraphen, staat onmiddellijk na de Voorrede. Dit maakt het naslaan gemakkelijk. Aan de overschrijving dier lijst van rubrieken zouden onze Lezers niets winnen: want die het werk kennen en toetsen wil, moet het zelf met aandacht bestuderen. Zeer scherpzinnig is vooral het onderscheid tusschen onderscheidene bestaande of zelfs denkbare Bankinrigtingen aangewezen, en naar aanleiding daarvan telkens het karakter, vooral der Bank van Amsterdam, in de verschillende tijdperken van haar bestaan, nagespoord en bepaald. De Heer mees houdt haar, in haar eerste tijdperk, voor eene Deposito-bank van grof courantgeld, en, wat den vorm van haar bankgeld betrof, voor eene Girobank. Naderhand kon men haar niet wel als eene ware Deposito-bank beschouwen; en zoo men alle Bankinrigtingen in Deposito-banken en Circulatiebanken verdeelen wil, van welke laatste eene menigte soorten bestaan of kunnen bestaan, dan behoorde zij tot eene gansch eigenaardige klasse van Circulatiebanken, daar zij allerlei speciën en ongemunt metaal inkocht, waarvoor zij crediet in bankgeld gaf, zonder dat de mogelijkheid bestond, schoon de waarde in allerlei metaal aanwezig was, om aan alle rekeninghouders ieder oogenblik hun credit in bankgeld uit te betalen. Men zie bl. 157 tot 168. Voorts meent de Schrijver onder anderen, (bl. 168-179) dat het eigenaardige in de inrigting der Amsterdamsche Wisselbank, die bijna zonder rente, op allerlei gemunt en ongemunt goud en zilver, crediet in bankgeld gaf, tegenwoordig voor navolging noch uitbreiding vatbaar is; doch dat daarentegen eene gewone Circulatiebank, die behoorlijken intrest vordert bij beleeningen op toereikend pand, geene berisping

[p. 201]

verdient. - Men begrijpt, dat een werk, als het onderhavige, te wél overdacht is, dan dat vinnige en onbekookte aanvallen in staat zouden zijn, het kenmerkende van de gevoelens des kundigen Opstellers door onpartijdigen, zonder nader en langdurig onderzoek, te doen verwerpen: en heeft men, door luid geschreeuw, de menigte tegen den Auteur in het harnas willen jagen, dan is zulk eene poging even laag als verachtelijk.