Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

[p. 185]

Aan den Recensent van: De Dood van Willem den I, Treurspel, beoordeeld in de Vaderlandsche Letteroefeningen voor 1838. N^o. XII. Door den Auteur.

Het plaatsen van dusgenoemde antikritieken is geen ongewoon verschijnsel in de geschiedenis van beoordeelende Tijdschriften; dan ieder opstel van deze soort rust niet altijd op hechte en onwederlegbare grondslagen, en evenmin draagt elke beoordeeling het merk der onfeilbaarheid. Zoo wel de gunstige als de ongunstige kritiek is het werk van een op zichzelf staand individu, en geen Schrijver behoort zich dus op de eerste te verhoovaardigen, of zich door de laatste geheel te laten ontmoedigen. Het zou niet moeijelijk vallen, voorbeelden aan te wijzen van ongunstige beoordeelingen, die op misverstand berusten; en van deze gewagen wij hier alleen, omdat wij de zoodanigen, die uit eene onreine bron gevloeid zijn, onzer aandacht onwaardig keuren, en tevens, omdat wij ook den ongunstigen beoordeelaar gaarne van de beste zijde wenschen te beschouwen; te weten, van die zijde, van welke hij zich als mensch, vatbaar voor dwaling en misvatting, aan ons voordoet.

Maar ook alle antikritiek moet niet altijd van nabij beschouwd worden; want wie herinnert zich hier niet menige onrijpe en wrange vrucht van de gekwetste eigenliefde des, zoo hij waant, beleedigden Auteurs? en is die vrucht, nog daarenboven, door hartstogt en drift geplukt, wie kan dan de gevolgen en het einde van den aangevangen strijd berekenen?

Het onzekere en, in vele gevallen, weinig eervolle van zulke kampvechterijen houdt dan ook den bezadigden en regtschapen man doorgaans terug, om zich op het strijdveld der antikritiek te wagen; en, schijne ook die strijd van korten duur en de uitslag geenszins twijfelachtig, hij behoudt zijne bedaarde en rustige stelling; want de voordeelen, die hij zou kunnen behalen, zijn doorgaans gering in aantal en gehalte, en de opoffering van een deel zijner gemoedsrust onwaardig.

Men wane evenwel niet, dat wij de kritiek verwerpen, omdat er soms, hier of daar, eene kreupelgaande recensie ter wereld komt, - of dat wij de antikritiek zouden afkeuren, omdat, nu en dan, eenig ligtgeraakt Auteur zich, in al de

[p. 186]

naaktheid eener prikkelbare eigenliefde, openlijk ten toon stelt: verre van daar! - Kritiek en antikritiek, beide uit zuivere beginselen gesproten, beide wél aangewend en toegepast, beide bescheidenlijk voorgedragen, beide alleen belangrijke onderwerpen in het gebied van wetenschap en kunst, maar in geen geval personen of persoonlijke betrekkingen zich ten doel stellende, kunnen aan de zaak van het ware, goede en schoone, en aan de loutering van den echten smaak, de meest belangrijke diensten bewijzen.

Wij hebben onze gedachten, wegens kritiek en antikritiek, hier ter plaatse beknoptelijk voorgedragen, en de vereischten, die wij in beide verlangen, opgegeven, eensdeels omdat dezelve, naar wij vermeenen, op den aard der zaak gegrond zijn, en alzoo op de waarheid rusten; anderdeels opdat men uit ons stilzwijgen omtrent geschriften, waarin niets van die opgegevene vereischten, maar veeleer het tegendeel, wordt aangetroffen, zou kunnen opmaken, dat deze gewrochten onze kennisneming en overweging geheel onwaardig zijn.

Aan dit beginsel getrouw, hebben wij ons dan ook altoos, bij eene hatelijke aanranding van onzen openlijken arbeid, zoo wel als van onzen persoon en persoonlijke betrekkingen, van ieder wederwoord onthouden; terwijl wij ons voorstellen, om dit beginsel in geen geval te verloochenen; en wanneer wij dit hier vermelden, zoo geschiedt zulks, opdat men onze gedachten op dit stuk kenne, en datgene, wat met den naam van vastberadenheid verdient bestempeld te worden, niet aan zwakke toegevendheid of lafhartige versaagdheid toeschrijve! De bedaagde en krachtvolle man verlaagt gewis zich zelven, wanneer hij onvoorzigtig genoeg is, om den schijn te vertoonen, alsof het getier van eenige baldadige kinderen hem eenige vreeze baren kon. Ziet daar, in weinige woorden, onze wijze van denken en handelen; en dat weinige zij, voor altoos, genoeg bij hen, wie dit aangaat, of wel die daarin eenig belang nemen!

Is er alzoo, voor den regtschapen man, die zich de deugdelijkheid van zijne bedoelingen bewust is, bij hatelijke miskenning of verachtelijke aanranding van zijnen persoon, betrekkingen, stand of arbeid, een tijd, waarin de wijze het zwijgen aanraadt, ja beveelt, (nog hooren wij dit uit den mond van wijlen den edelen en beroemden Hoogleeraar kemper) er is tevens een tijd van spreken. En deze is, naar ons inzien, voor ons gekomen, naar aanleiding der Recensie

[p. 187]

van het, door ons vervaardigd, Treurspel: de Dood van Willem I, geplaatst in N^o. XII van dit Tijdschrift voor 1838.

Wij noodigen echter den ons onbekenden steller dier Recensie, niet geharnast en te paarde, en, gelijk de oude Ridders, met speer, zwaard, dolk en schild gewapend, op de strijdplaats; neen, wij verbeelden ons, aan onzen schrijflessenaar gezeten, dat hij, rustig en vriendschappelijk, tegenover ons zijne plaats heeft genomen, en gereed is, om, goedwillig, het antwoord te hooren, hetwelk wij bereid zijn, hem, bescheidenlijk, op zijne gemaakte bedenkingen te geven. Zijn wederantwoord begeeren wij niet, omdat wij - geheel afkeerig van een' strijd met kwetsende wapenen - ook zelfs niet in een' woordenstrijd wenschen gewikkeld te worden. Recensent vergunne ons, (en zijne reeds betoonde heuschheid waarborgt ons, dat hij zulks doen zal) dat wij onzen arbeid bij een muntstuk vergelijken, hetwelk twee zijden ter beschouwing aanbiedt! Heeft hij de eene zijde meer bepaald in het oog gehouden, wij willen tevens de andere - de keerzijde der munt - beschouwen, en de munt in derzelver geheel in oogenschouw nemen. Wij vermeenen hierbij een goed werk te verrigten, ten behoeve en nutte der vaderlandsche kunst; terwijl wij tevens, door de werkelijke toepassing der beginselen, die wij hier boven als de onze deden kennen, eene proeve hopen te geven van dien geest en zin, die het te wenschen ware, dat in alle antikritieken, als de meest heerschende, mogt kunnen worden opgemerkt!

Veertien jaren berustte het eerste opstel van dit stuk onder ons, en dit bewijst wél, dat wij tot de uitgave geenszins bij overhaasting besloten. Aan drie bevoegde beoordeelaars, als Letterkundigen en Dichters met eere genoemd, onderwierpen wij onzen arbeid; dan derzelver oordeel, in het algemeen, overtuigde ons al spoedig, hoe oneindig veel er, in de beoordeeling van eenigen kunstmatigen arbeid, van het individueel en den eigendommelijken smaak des Recensents afhangt, en de ingekomene recensiën, alhoewel met kennis van zaken en hoogst bescheiden gesteld, waren te zeer uiteenloopende, om ons op eenen goeden, regt op het doel afgaanden, weg te leiden. In dezen toestand van onzekerheid, op sommige punten aan verwarring of tegenstrijdigheid grenzende, lieten wij het werk rusten; en niet, dan na het verloop van vele jaren, ondernamen wij het, met de gemaakte aanmerkingen in de hand, het stuk te herzien, om te werken, en, zoo wij vermeenden, te verbeteren.

Wel is de waarheid altijd één; dan allen, die haar aanschouwen, staan daarom niet op dezelfde hoogte, noch op een en hetzelfde standpunt; en neemt men het onderling verschil van aanleg, gevoel en smaak daarbij in aanmerking, dan laten zich hieruit de vaak uiteenloopende oordeelvellingen van bekwame mannen over een en hetzelfde, als verdienstelijk, ja lofwaardig erkend kunstgewrocht, gereedelijk verklaren. - Hoe dit zij, de stelling: dat over den smaak niet te twisten valt, is wel aan geene wederspraak onderhevig.

[p. 188]

Niets is dan ook natuurlijker, dan dat Rec. onzen arbeid bezien heeft van het standpunt, waarop hij zich plaatste; en het zij verre van ons, om op deze vrijheid, die elken beoordeelaar voor zich mag inroepen, inbreuk te willen maken! Dan wij willen, op onze beurt, en den Rec. in zijn goed regt latende, (om ons van een reeds gebezigd beeld anderwerf te bedienen) het muntstuk omkeeren en deszelfs andere zijde bezien.

En hier vallen ons de gekozene versmaat en de rijmelooze jamben in het oog; geenszins door ons gebezigd, om de gebruikelijke alexandrijnen uit het Treurspel te weren; (immers wij gebruiken dezelve bij de meer verhevene deelen van het stuk) maar om de volgende redenen: 1^o. omdat wij, eene proeve wenschende te geven eener vereeniging der klassieke en romantische vormen, de gebezigde voetmaat uit de stukken der Duitsch-romantische School hiertoe gebruikelijk en gepast keurden; 2^o. omdat wij, door de veranderende versen voetmaat, aan het stuk afwisseling en verscheidenheid wenschten te geven; 3^o. omdat de uit de romantische School overgenomen vorm, geenszins te vergelijken bij den deftigstatigen en verheven gang der alexandrijnen, onzes inziens, meer voegde in den mond der burgerlijke en (zoo men wil) accessoire personen, door ons ten tooneele gevoerd. In het proza des dagelijkschen levens zijn de taalvormen anders bij den Vorst en Staatsman, en anders bij den burger en soldaat; en waarom zou men dezen wenk, dien natuur en waarheid ons geven, niet mogen in acht nemen? Het is zoo: in het hooge Treurspel zweven wij in het gebied der kunst en der idealen; maar zou het nu de waardigheid van die beide kwetsen, wanneer men, zoo veel mogelijk, in den te bezigen taalvorm, de natuur en de waarheid op zijde poogt te streven, zoodanig en in dier voege, dat het meer losse en ongedwongene aan den onderdaan en burger, het statige en verhevene aan den Vorst en Staatsman worde in den mond gelegd?

Dit zij genoeg in betrekking tot de verscheidenheid der gekozene taalvormen! Thans gaan wij tot de onderwerpen over, die onze burgerlijke personen behandelen, en de wijze, waarop zij zich daarover uitdrukken.

(Het vervolg en slot hierna.)

No. II.	Boekbesch. bl. 48. reg. 21, 22. leze men: de gewone invloed, Goddelijke invloed.
- -	bl. 60. reg. 14: trepaankroonen.
- -	bl. 67. reg. 10 v.o.: verwaarloost.
- -	- - reg. 2 v.o.: erge.
- -	bl. 76. reg. 1 v.o.: verspreid.
- -	bl. 78. reg. 20: Adegild.
- -	bl. 82. reg. 6: onzer Lezeressen.
- -	bl. 85. reg. 22: zoeke.
- -	bl. 92. reg. 16: is.