Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Iets over Vaderlandsliefde, voor jonge lieden van eenige ontwikkeling uit den beschaafden stand, door P.J. Costerus. Te Utrecht, bij van Paddenburg en Comp. 1838. In gr. 8vo. f :-90.

Is iedere poging, die aangewend wordt om Vaderlandsliefde aan te kweeken en het belang van de beoesening dezer deugd voor te dragen, loswaardig, het verblijdde Recensent dan ook, dat dit Iets over Vaderlandsliefde door den Heer costerus het publiek niet onthouden is. In het Voorberigt deelt de Schrijver de aanleiding tot het opstellen van dit stukje mede. Het was op de prijsvraag, uitgeschreven door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen: waarin bestaat Vaderlandsliefde? van welk een belang is de beoefening dezer deugd? dat de Schrijver hetzelve inzond, en, hoezeer de beoordeeling gunstig was, mogt het echter den prijs niet weg-

[p. 116]

dragen. De Schrijver betuigt Heeren Beoordeelaren zijnen dank voor het goedgunstige oordeel; Recensent bedankt den Heer costerus, dat hij tot de uitgave besloten heeft.

De inleiding, eene herinnering aan de algemeene wet der liefde bevattende, doet ons derzelver beoesening als eenen heiligen pligt kennen, terwijl de bevordering van algemeen menschenheil als het doel van alles wordt voorgesteld; wordende de drangredenen hiertoe, naar het begrip der Lezers, die de Schrijver zich heeft voorgesteld, verstandig ontwikkeld. Eenige denkbeelden, uit pope ontleend, (dezelfde, die door den Hoogleeraar van der palm in zijne Redevoering over de algemeene Welwillendheid aangehaald zijn) worden op bl. 5, betrekkelijk den band, die tusschen menschen en menschen bestaat, zeer doeltreffend aangebragt. Verder wordt de vraag beantwoord: waarin bestaat Vaderlandsliefde? vervolgens aangewezen, hoe de Nederlanders vooral reden hebben, om met Vaderlandsliefde, in den hoogsten zin genomen, bezield te zijn; en eindelijk aangetoond, van welken aard Vaderlandsliefde zijn en waartoe zij ons verpligten moet. De eerste vraag vooral wordt, bij vele belangrijke opmerkingen, zeer juist behandeld, en alle punten menschkundig en wijsgeerig uiteengezet: grond, ouders, bloedverwanten, vrienden, taal, zeden, gewoonten worden hier opgegeven, als krachtig werkende, om de liefde tot het Vaderland te bevestigen; terwijl vrijheid en beschaving, waar zij in een land wonen, als voorname gronden der Vaderlandsliefde worden opgegeven. Voor Nederlanders schrijvende, wier Geschiedenis zoo rijk aan voorbeelden van onpartijdige en onbekrompene Vaderlandsliefde, heldenmoed, opoffering in heldendeugd is, zouden, in dat gedeelte, waarin de Schrijver aantoont, hoezeer zij reden hebben om met Vaderlandsliefde bezield te zijn, eenige voorbeelden uit dezelve niet alleen eene aangename afwisseling gegeven, maar hetzelve voorzeker belangrijker gemaakt hebben. Het is ook hier waar: leeringen wekken, voorbeelden trekken. De Schrijver spreekt toch van de trouw, den moed, den vrijheidszin, de opregtheid der Nederlanders; daar dus waren, vooral ter opwekking en navolging voor de aankomende jongelingschap, zoodanige voorstellingen gepast geweest, en het geheel had in levendigheid en belangrijkheid gewonnen. De beantwoording der andere vragen bevat veel voortreffelijks, en verdient niet minder om stijl en bondigen redeneertrant lof. Nu en dan wenschten wij

[p. 117]

wel wat minder omslagtigheid; in het laatste gedeelte echter, de aanwijzing bevattende waartoe de Vaderlandsliefde verpligt, had de Schrijver eene geschikte aanleiding gehad, om, sprekende over het zoeken en bevorderen van verlichting en beschaving, wat meer uitvoerig te gewagen van zulke Inrigtingen, die ook Nederland, boven andere landen, hiertoe bezit, daar de aanprijzing van en de opwekking om aan dezelve deel te nemen en mede te werken hier goed geplaatst en tot de volledigheid der Verhandeling zoude dienstig zijn geweest.

Nog eene aanmerking: Hoezeer wij hier ons gevoelen niet openleggen over de staatkundige begrippen, die onze Landgenooten in de jaren 1787 en 1795 verdeelden, en veel minder nog de beginselen willen opsporen, waaruit zooveel tweespalt ontstond, erkennende dat, bij eene onberadene zucht tot regeringsverandering, veel dwaling en vergrijp heeftplaats gehad, en allen, die den bitteren beker der Staatsomwenteling dronken, zich jammerlijk hebben misleid gezien, zoo durven wij toch beweren, dat er velen onder geweest zijn, die, met de beste inzigten voor het heil des Vaderlands, ter goeder trouwe gedwaald hebben en Gode en der deugd getrouw gebleven zijn. Wij kunnen ons dus geenszins vereenigen met hetgeen de Schrijver, bl. 42, omtrent de handelingen onzer Landgenooten te dien tijde aanmerkt, als hij zegt: ‘Eens, jeugdige vrienden! vergaten onze Voorouders(?) God en de deugd, en hun kwaad voerde de straf met zich. Het was in 't laatst der vorige eeuw, dat zij de prooi werden van anderen, die God en de deugd mede hadden verlaten. Dat was eene verschrikkelijke straf! Ook hun ware eene pest verkieslijker geweest,’ enz. maar getuigen eerlijk en rond, dat ons deze denkbeelden zeer stootten, vooral daar zij, naar ons inzien, geenszins strooken met den echt liberalen Christelijken zin en de heldere begrippen, die anders in het werkje doorstralen. De aangehaalde plaats niet in verband met het voorgaande en volgende beschouwende, zoude men hier eerder aan de Paradijsgeschiedenis dan aan de Revolutie van 1795 denken. De Schrijver houde het ons ten goede; zulk een toon, waar en door wien ook aangeslagen, is onvoorzigtig en met den geest der liefde strijdig.

Spruite echter aller Vaderlandsliefde uit die edele beginselen voort, welke de Schrijver opgeeft! Dan zal het Vaderland ons steeds dierbaarder worden; men zal hetgeen men bemint zoeken te behouden, en in de pogingen, welke men

[p. 118]

tot behoud van al dat dierbare aanwendt, zal zich de Vaderlandsliefde het schoonst openbaren. Het werkje vinde vele Lezers, en stichte ook bij jonge lieden van eenige ontwikling uit den beschaafden stand veel nut!