Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Pythagoriana. Verzameling van Lessen en Voorschriften van den Wijsgeer Pythagoras. Te Hoorn, bij Gebr. Vermande, 1838. In 12mo. 102 Bl. f :-90.

Een klein, zindelijk gedrukt, gansch niet onaardig spreukboekje van duizend stuks, waarvan wij veel goeds zouden kunnen zeggen, wanneer het niet met een' valschen titel pronkte. Immers, deze spreuken zijn (enkelen uitgezonderd) niet van pythagoras. Het is niet het beroemde gouden

[p. 24]

gedicht; en al ware het dit, zoo zou het, volgens den naauwkeurigsten onderzoeker der Pythagorische school, meiners, nog niet van pythagoras zelven, maar van eenen lateren Pythagoreër na plato en aristoteles zijn. Het zijn niet de zedekundige Fragmenten, die gale uit jamblichus (Leven van pythagoras) en stobeüs verzameld heeft; en al waren zij dit, ook deze houdt meiners voor onecht en eerst in later' tijd verdicht, even zeer als de geheele Levensbeschrijvingen van pythagoras door porphyrius en jamblichus. Doch wij behoeven geen gezag te hulp te roepen: de eenvoudige lezing van deze spreukverzameling zal den eenigzins kundigen doen in het oog loopen, dat zij niet van pythagoras zijn kan. Men spreekt er (94) van drank uit gegiste granen bereid, die de Ouden eerst bij de Duitschers vonden; van het onderscheid tusschen gezond verstand en geleerdheid, hetwelk in dien alouden tijd, bij zoo weinig geleerdheid als er toen nog was, niet te pas kwam; van brutus, (125) die waarschijnlijk ná pythagoras leefde, en dien hij althans niet gekend heeft, daar geen Griek zich nog met de Romeinen bemoeide; van numa; van zegellak (131); van Geestelijkheid; van een' Almanak; van Afgoderij (dit denkbeeld kenden de Grieken niet); van de duif van noach (260); van de tien Geboden en het hemelsche Vaderland, dat aan de priesters toebehoort, (351, 348) en weshalve zij geene burgers mogen zijn; van stierengevechten (bij de Grieken onbekend); weder meer dan eens van de Romeinen; van het onderscheid tusschen wetten en Godsdienst, hetwelk de oude Grieken niet kenden (380); van godsdienstige broederschappen; van kloosters (382, 947); van de Hebreeuwen, die pythagoras niet gekend heeft, en uit welke hij (berispend) eene spreuk van mozes aanhaalt, wiens geschriften de Grieken eerst onder de ptolemeën leerden kennen; van Gilden (399); van het lezen der (ondergeschovene) geschriften van hermes trismegistus door de kinderen der Krotoners; van den Romeinschen (niet Griekschen) God janus (532-534); van twee verschillende eerdiensten in één huisgezin (eene spreuk, die geen der tijdgenooten van pythagoras zou hebben verstaan); eene waarschuwing, om ‘vriend der waarheid tot aan de marteling, maar daarvan geen Apostel te moeten zijn tot aan de onverdraagzaamheid toe’ (599), (een denkbeeld, dat in het Heidendom

[p. 25]

schaars te pas kwam.) De 687ste spreuk kan niet van den Theosooph pythagoras zijn, ‘dat men niet hooren moet naar iemand, die ons uit naam van een onzigtbaar en verborgen Wezen aanspreekt;’ hier verraadt zich de hedendaagsche Naturalist en vijand der Openbaring. De aanbeveling der proefondervindelijke Natuurkunde (die vóór baco in onze zeventiende Eeuw onbekend was) boven de bespiegelingen der Bovennatuurkunde, waaraan zich juist pythagoras overgaf, is eene al te sterke vergissing. Bij 712: ‘Bestuurders! biedt en geeft uwe eigene leden aan het volk te eten, zoo gij het niet voor den hongersnood hebt weten te bewaren,’ heeft de Pseudo-pythagoras zekerlijk aan van der werff gedacht. In 768 lezen wij van boekbeoordeelingen (wel ja, Recensiën, misschien zelfs wel Journalen en Antikritieken!) ten tijde van pythagoras, en in 831 van een' Geleerde, in tegenoverstelling van een' Wijsgeer; een destijds nog niet bekend onderscheid. Hier wordt van de Fabel van dido's dood gewaagd, zoo als eerst virgilius die verdichtte; elders (942) keurt men de rekenkunst af, die, gelijk men weet, juist het hoofdvoertuig der leere van pythagoras was; en 955 ziet stellig op de regten van den mensch, bij de eerste Fransche Omwenteling gepredikt.

Men ziet het, wanneer de Schrijver niet op den inval gekomen was, dit duizendtal spreuken aan pythagoras toe te schrijven, zou hij beter gedaan hebben; want vele dier spreuken, die volstrekt niet in den mond des Wijsgeers van Samos, noch in de zesde Eeuw vóór onze jaartelling passen, kunnen veel nut stichten in het hedendaagsche Europa en in de negentiende Eeuw. Ook zijn er sommige, die zeer goed aan pythagoras voegen, en die slechts meer uitgewerkt moesten zijn, zoo als de vermaning van het dagelijksche zelfonderzoek (Aur. Carm.) en de menigvuldige waarschuwingen tegen de Volksregering (de Wetgever van Kroton ijverde zeer voor eene verstandige Aristokratie, voor eene Regering der Wijzen), alsmede de herhaalde aanbevelingen van den landbouw en de huiselijkheid. Ook in de gemengde strekking dezer uitspraken tot zedelijkheid, gezonde staatkunde en staatshuishouding, heerscht wel eenigzins de geest van den stichter der Italiaansche school; eigenlijk huishoudkundig zijn weinige spreuken. Wij willen eenige staat- en zedekun-

[p. 26]

dige ten voorbeelde mededeelen, die ons voorkomen treffende waarheden te bevatten:

(36) ‘Ga niet naar Afrika om monsters te zien; reis tot het volk, waarbij eene Omwenteling is uitgebroken;’ (thans b.v. naar Spanje.) (37) ‘Onhandige ruiters leeren aan hun paard de knieën strekken om het te bestijgen. Bestuurders! vernedert het volk niet, om het gehoorzaam te doen zijn.’ (67) ‘Neem, om uwe oude dagen te ondersteunen, geenen anderen stok, dan van den boom, door u in uwe jeugd geplant.’ (Blijkbaar zinnebeeldig.) (73) ‘Noem u niet deugdzaam, alvorens gij dezelfde aandrift voor het goede als voor het schoone gevoelt.’ (76) ‘Schandvlek het aandenken aan belus, den eersten mensch, die voor een' God wilde doorgaan.’ (95) ‘Loop het geluk niet na; het is bij u; blijf te huis.’ (118) ‘Beklaag u niet over de kortheid des levens; er zijn meer menschen, die te laat, dan die te vroeg sterven.’ (119) ‘Wees noch de voetzool van den Vorst, noch de handboei van het volk.’ (135) ‘Kets twee keisteenen tegen elkander, en zij geven vonken; belet twee volken aan elkander te raken, en (of) er vloeit bloed.’ (Dit of wordt hier blijkbaar door den zamenhang gevorderd, in plaats van en.) Voorts zijn er nog eenige andere drukfouten of misstellingen, zoo als alcestus voor alcestis, Isis voor Ibis, den vogel, (543) blijkbaar ook uit het daarop volgende.

Wanneer men den naam van pythagoras had weggelaten, zou men ook die alleroppervlakkigste en gebrekkigste Levenschets van dien Wijsgeer hebben kunnen ontberen, uit wijlen schull's Boeken- en Menschenkennis ontleend, waarin onder anderen gezegd wordt, dat de Epicurische school uit de Eleatische zou ontstaan zijn.

Denkt men niet aan pythagoras, zoo is het boekje aanprijzing waardig.