Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Iets over de verrassing van Breda door middel van een turfschip in 1590.

De worstelstrijd van het voorgeslacht met het magtige Spanje maakt een der gewigtigste tijdperken onzer vaderlandsche Geschiedenis uit, en alles, wat daarop betrekking heeft, mag van algemeen belang genoemd worden. Iets van dien aard, en dat voorzeker weinig of misschien niet bekend is, ontdekt hebbende, aarzelden wij dan ook niet, om het, door middel van dit geachte Tijdschrift, aan het publiek mede te deelen.

Het waagstuk, waardoor Breda in 1590 verrast werd, is algemeen bekend, en ook, dat de toenmalige Spaansche Gouverneur der vesting, odoardo landsavechia, of, zoo als hij in het onderstaande stuk genoemd wordt, eduart lanchiaveza, op dat pas te Geertruidenberg, waarover hij insgelijks het opperbewind voerde, vertoefde. Het gewigt van deze afwezigheid des bevelhebbers voor de onderneming van den dapperen heraugiere is door onze Geschiedschrijvers wel niet geheel onopgemerkt gebleven, maar toch, zooverre wij weten, geenszins zoo uiteengezet, als het dit werkelijk verdiende. Vooral bleek ons dit, toen wij, door vriendelijke vergunning, tot het Stedelijk Archief onzer tegenwoordige standplaats toegang verkregen heb-

[p. 659]

bende, in een boek, getiteld: Reghistere van alrehande Informatien enzv. gepasseert voor Wethouderen der Stede St. Geertruydenberge tszedert de reductie derselver Stede 1589, een regterlijk stuk vonden, hetwelk hierover veel licht verspreidt. Eensdeels leert het, hoezeer de afwezigheid van den Gouverneur de verrassing begunstigde, maar ook anderdeels, hoe groot het gevaar van ontdekking zou geweest zijn, indien de Spaansche bezetting zich naauwkeurig naar de bevelen van haren bevelhebber gedragen had.

Het bedoelde stuk, in oud Fransch geschreven, is van den volgenden inhoud:

A tous ceulx, qui ses presentes lettres verront ou lire orront salut! Nous Borgemres, Eschevins et Conseil de la ville de St. Geertrudenbgue scavoir faisons, quaujourdhuy date de cestes sont venue et comparue pardevant nous en leur propres personnes Sr. Cap^nie Anthonio Fouriano aage de 26 ans ou environ, Sr. Pedro Francisco Lampigna aage environ 32 ans et Perpetuo Guerres, aage environ 22 ans, respectivement gentilhommes et soldat de Comp^nie de Monssr. Capⁿ Paulo Anthonio Lanchiaveza^(*) et ont ensemble a l'instance de Monssr. Eduart Lanchiaveza, Gouverneur de ceste ville, dict et declare comme ils disent et declarent par cestes, estantz ad ce deuement adjourne, soubz leur serment fait entrant au service de sa Ma^te, que le dit Gouverneur au temps de son gouvernement en la dite ville de Breda a continuellement faire observer comme ordinaire et suyvant et commande bien expressement par diverses fois, tant au Sergeant major de ceste ville, que au Sergeant du chasteau et generalement a tous aultres illecq^(**) qui le pouvoit toucher, que nulz bateaulx des touves, bois ou aultres marchandises ne pouvoient entrer dedans le dit chasteau sans pri-

(*) Die bij het afzijn zijns vaders het bevel over het kasteel van Breda voerde.

(**) Een verouderd woord van dezelfde beteekenis als tegenwoordig ceux.

[p. 660]

mierement dehors sur la riviere estre visitez de dix ou doulze soldatz, et par apres illecq encores arrestez quelque quatre ou cincq jours, ou aultrement, qu'on les faillat decharger demeurant dehors sur la dite riviere sans pouvoir entrer.

Sr. Pierre de Smytere presentement Recepueur pour sa Ma^te des contributions en ceste ville, comme ayant deservi en la dite ville de Breda le tonlieu parterre, aage environ 29 ans, et Sr. Abraham van Rewyck, soldat de la dite Comp^nie de Cap^ne Paulo Anthonio, natiff de Breda susdite, aage environ 23 ans, deuement adjourne et interrogue sur ce que dessus, disent et declarent soubz leur serment faict entrant au service de sa Ma^te, que le dite Gouverneur, pendant son dite gouvernement en la dite ville de Breda, a continuellement observe et miz tel ordonnance sur les ditez bateaulx, que les maronniers ou propietaires d'icelles sont tousiours este accoustume et contrainctz, avant que pouvoir entrer dedans le dit chasteau, de se tenir quatre ou cincq jours dehors sur la riviere prez l'escluse illecq, ou aultrement pour le plus moings quilz ont este tenuz de faire decharger une part des dites tourves ou aultres leurs marchandises sur la dite riviere jusques aultant qu'on y pouvoit visiter le fond des dites bateaulx, pour par ce moyen precaver toutes perilz et dangiers, disant en oultre le dit Smytere, que les dites maronniers de tout cecy a luy en ont faict beaucoup de fois leurs plainctes, disantz que cela leur emportoit grand interest, et comme de decret on est tenuz de donner tesmoignage de la verite estantz requize, sy avons nous Bourgmres, Eschevin et Conseil de la ville de St. Geertrudenbgue susdit faict seeler avecq le seel aulx causes de la dite ville ce 7 de Mars l'an de grace mil cincq cens quatre vingtz et dizt.

Kennelijk is het, dat de Gouverneur deze akte heeft laten vervaardigen om zich bij het Spaansche bewind te verontschuldigen; en uit den naam en rang van hen, die deze verklaring slechts drie dagen na de verrassing van Breda hebben afgelegd, mag men tot de waarheid hun-

[p. 661]

ner getuigenis besluiten. Indien dus eduard landsavechia tegenwoordig geweest ware, of zijne bevelen naanwkeurig waren opgevolgd, zou de onderneming waarschijnlijk niet geslaagd zijn. En wie zou ook hierin niet een bewijs willen vinden voor die in het oog loopende hoogere bescherming, welke het voorgeslacht in deszelfs vrijheidskamp zoo menigmalen ondervond? Maar hoeveel grooter wordt ook hierdoor het gevaar van den geheelen aanslag! De ondernemers toch konden weinig toch vermoeden, dat het door den Gouverneur bevolene onderzoek der schepen zoo achteloos geschieden zou, en stonden met niemand der bezetting in eenig verbond^(*). Wij meenden dan ook daarom aan de nagedachtenis dier braven het openbaarmaken van een stuk verschuldigd te zijn, hetwelk in ons oog zooveel bijdraagt om de verrassing van Breda als een der stoutste feiten uit den Spaanschen oorlog te doen beschouwen.

b. glasius,

Predikant te Geertruidenberg.

(*) Ook hieromtrent heb ik in hetzelfde Reghistere eene getuigenis gevonden, op verzoek van den Gouverneur landsavechia door de regering van Geertruidenberg den 21 Maart 1590 afgenomen. Zij luidt aldus: ‘Wouter Anthonissen geboren van Dordrecht, oudt omtrent 24 jaeren, soldaet onder de Comp^nie van Willem Janssen, seecht en verclaert, hoe dat die van Hollant groote mennichte van provisie nae Breda hebben gevoert, sonder ennichsins te weten van poeder oft enniche artillerie. Item gevraecht, oft men in Hollant ennige apparaten maeckt omme yet uuyt te rechten, seecht ter wereld neen. Item gevraecht, oft hy nyet en weet oft die van Hollant mette soldaten van den Casteel tot Breda ennige traihison gemaeckt hadden, seecht neen,’ enzv.