Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Ontmoeting van Lekain in Provence.

‘De drommel hale het handwerk! Niets spelen dan knechts-, boeren- en soldaten-rollen; brieven bestellen en stoelen regtzetten; de heerlijkste tirades hooren opzeggen, en er niet meer dan een kaal ja of neen op mogen antwoorden, en dat terwijl men de aandrift van het kunstgevoel, den God in zijnen boezem, gevoelt!’ riep mismoedig dogard, een der ondergeschikte tooneelisten van den schouwburg te Marseille. ‘Ik mag mij beroemen eene welgemaakte gestalte te bezitten,’ dus ging hij voort; ‘ik heb kracht en ziel; ik ken de eerste rollen uit alle treurspelen van bui-

[p. 590]

ten. Waarlijk, de vermogens zijn het niet, waaraan het mij ontbreekt, maar alleen de gelegenheid om mijne gaven voor het oog van het publiek te ontwikkelen!’

Des anderen daags had dogard de beste rol van zijnen kleinen werkkring te vervullen. De begeerte, om uit te munten, verleidde hem, dezelve met al de hartstogtelijkheid en al de stoutheid van eenen tooneelheld te spelen. Zijn onpassend voorwaarts dringen maakte hem belagchelijk - hij werd uitgefloten.

Omstreeks dien zelfden tijd bragt een tooneelnieuws van het uiterste aanbelang geheel Marseille in beweging: ‘lekain zou in Provence gastrollen komen geven.’ In het jaar 1774 had men drie weken noodig, om van Marseille naar Parijs te reizen; weinig menschen ondernamen zoo ver eenen togt, en derhalve was het getal dergenen, die den grooten kunstenaar op het Theâtre Français gezien hadden, uiterst gering. Dienzelfden avond, toen dogard uitgesloten werd, had de Directeur van lekain eenen brief ontvangen, welken hij, tusschen de schermen, aan zijn tooneelgezelschap had voorgelezen. De beroemde treurspeler verwittigde hem daarin, dat zijne reis naar Provence acht dagen lang uitgesteld geworden was, en verzocht hem, zijnen ambtgenoot, den Directeur van den schouwburg te Aix, die hem reeds den volgenden dag verwachtte, van dit verwijl kennis te willen geven.

Een kwartier uurs daarna riep de tooneelmeester dogard terzijde, gaf hem eenen brief, hem daarbij belastende, dien oogenblikkelijk aan den voerman, die den anderen morgen naar Aix vertrok, te brengen, en denzelven op het gemoed te drukken, dien terstond na zijne aankomst aan den Theaterdirecteur ter hand te stellen.

Morrend ontving dogard den vernederenden last, en stortte, terwijl hij dien ging uitvoeren, onderweg zijne gal al scheldende uit. - Plotseling echter scheen een lichtstraal de wolken van zijnen toorn te verdrijven. ‘Waarlijk, dat denkbeeld is iets, hetwelk mij door eene magt van boven wordt ingegeven!’ riep hij, vol geestdrift. ‘Maar, gewaagd is het, zeer gewaagd,’ voegde hij er bedenkelijk bij. ‘Evenwel, het zij zoo!’ besloot hij moediglijk; ‘in mijnen toestand heb ik alles te winnen en niets te verliezen. O heldenmoed en kunstgenie, verleent mij uwen bijstand!’

Hij verscheurde den brief, en meldde den Tooneelmeester, dat hij denzelven naar behooren bezorgd had. Den volgenden

[p. 591]

morgen verliet hij, met een' wandelstok in de hand, nog vóór zonsopgang Marseille, nam te voet den weg aan naar Aix, welke stad hij op den middag bereikte, en stelde zich terstond aan den Directeur van den schouwburg aldaar voor, met de woorden: ‘Nu, mijn vriend, daar ben ik dan! Ik beloofde heden te komen en heb stiptelijk mijn woord gehouden.’

‘In de eerste plaats moet ik u verzoeken, mij te willen zeggen, wie gij zijt,’ vroeg de verwonderde Directeur op een' hoogen toon.

‘Wie anders, dan lekain?’

‘Wat zegt ge? Gij zoudt lekain wezen? Gij .. O! Mijnheer, dan bid ik duizendmaal om verschooning voor mijne onbeleefde ontvangst! Maar, wie kon ook denken....’

‘Dat lekain in zulk een' toestand te Aix verschijnen zou? Niet waar, dat wildet gij zeggen? en gij hebt gelijk; maar dit hangt zeer natuurlijk zamen. Ik was zoo ongelukkig, onderweg in handen der rooverbende van gaspard de besse te vallen en bijna geheel uitgeplunderd te worden. De schurken hebben mij al mijn geld ontnomen - 20,000 francs, die ik te Lyon verdiend had, mijne geheele garderobe, die mij 10,000 kroonen gekost heeft - zelfs mijn rijtuig hebben zij stuk geslagen. Mijn knecht oordeelde raadzaamst, de vlugt te nemen; ik geloof, de kerel loopt nog! - Gij ziet, mijn beste, in welk eenen treurigen toestand de bandieten, die uwe landstreek verpesten, den eersten tragischen kunstenaar van Frankrijk gebragt hebben!’

De Directeur wist geene woorden te vinden, krachtig genoeg om hem zijn leedwezen uit te drukken, en bood hem, op het honorarium der gastrollen, welke hij stond te geven, een niet onbeduidend voorschot aan, hetwelk dogard zonder bedenken aannam.

Geen uur was er nog verloopen, of geheel Aix droeg kennis van lekain's aankomst en ongeluk. Van alle kanten stroomden bezoeken en dienstaanbiedingen den zoo beroemden kunstenaar toe. De Ridder de castellane zond zijn' eigen' kamerdienaar, om hem te bedienen; alle beurzen stonden hem open, en de Heer de O**, bij wien men in het laatste Carnaval treurspelen gegeven had, schonk hem zelfs de geheele kostbare garderobe van zijn liefhebberijtooneel.

Nadat dogard door den kamerdienaar van den Chevalier naar de eerste mode gekapt was, en eene rijke kleeding

[p. 592]

had aangetrokken, deed zich zijne inderdaad schoone gestalte allergunstigst voor, en allen, die hem naar de repetitie zagen gaan, vooral de vrouwen, bewonderden hem.

‘Ja, zóó,’ riep de Directeur, toen hij binnentrad, hem toe, ‘zóó heb ik mij den beroemden lekain steeds verbeeld; groot, rijzig, welgemaakt en vlug. Wel is waar heb ik onlangs eene recensie gelezen, waarin gij als klein, dik en leelijk afgeschilderd werd; doch dat was alles laster; ik vermoedde het terstond; alles kwaadaardige laster!’

‘Verdiensten hebben altijd benijders. Ik ken die recensie; marmontel heeft ze geschreven, tot dank, dat ik zoo goed geweest was, zijne verzen te verbeteren. Gelukkig behoef ik mij slechts te vertoonen, om deze voorgevens te weêrleggen.’

Op den dag, toen hij voor het eerst zou optreden, was het publiek in digte drommen naar den schouwburg gestroomd, ten einde den beroemden lekain als Nero te bewondeern. Dogard had zich des middags een goed diner doen opdisschen; een paar flesschen champagne gaven hem moed en vuur. Hij betrad het tooneel met veel zelfvertrouwen, en declameerde niet zonder smaak, maar liet het ook niet aan overdrijving en wonderlijk gebarenspel ontbreken. Het publiek was verrukt, klapte en stampte met handen en voeten, en barstte in luidruchtige bravo's uit. Nog nimmer was aan eenig tooneelspeler te Aix zoo veel geestdrift en toejuiching te beurt gevallen. De voornaamste jonge lieden der stad haalden hem, na de voorstelling, uit den schouwburg af, en voerden hem in zegepraal naar een logement, waar zij een prachtig souper besteld hadden. De hooggeschatte kunstenaar was de koning van het feest. Na het maal werd er gespeeld, en dogard won 300 louisd'or in het lansquenet.

‘Ik had toch niet gedacht,’ zeide dogard den volgenden morgen tot zichzelven, ‘dat het zoo gemakkelijk was, een groot man te worden!’

Even luisterrijk als zijn début vielen ook zijne volgende optredingen uit. Men trok hem in alle gezelschappen, eerde hem boven allen, en vooral de vrouwen namen hem in hare bescherming. Op den dag, die tot zijne zesde verschijning bepaald was, ontving hij des morgens een biljet, waarin eene nog jonge weduwe, die aan jaarlijksche renten een inkomen van 15,000 livres bezat, hem, in verbloemde bewoordingen,

[p. 593]

hare hand aanbood, indien hij besluiten kon het tooneel te verlaten en met haar op haar kasteel bij Nizza te gaan wonen. Zij bescheidde hem op eene schaars bezochte wandelplaats, waar hij haar zou kunnen zien en spreken.

Dien zelfden dag kwam een reiziger voor het logement: de zwarte Muilezel, destijds het beroemdste der stad Aix, aan, en las met verbazing een aldaar aangeplakt lang komediebiljet, hetwelk de zesde gastrol van den Heer lekain, Tooneelist des Konings en eersten Treurspeler van Frankrijk, in hoogdravende bewoordingen aankondigde. De aangekomen vreemdeling verlangde drie kamers; maar de kastelein gaf zijn leedwezen te kennen, dat hij slechts één vertrek over had, vermits zijn geheele huis met gasten uit de nabuurschap bezet was, die naar Aix gekomen waren, om lekain te bewonderen. ‘Zijne eerste verdieping,’ zeide hij, ‘werd door dien beroemden tooneelkunstenaar zelven bewoond.’ De verbazing van den vreemdeling scheen door deze mededeeling tot den hoogsten trap gebragt. Hij deed zich het kamertje op de derde verdieping aanwijzen, en steeg vervolgens naar de eerste af, om zijne opwachting bij den Heer lekain te maken.

‘Mijnheer,’ zeide hij, toen hij bij dogard binnengelaten was, ‘heb ik de eer met den beroemden lekain te spreken?’

‘Met hemzelven,’ hernam dogard op een' niet weinig fieren toon. ‘Wat is uwe begeerte?’

‘Ik ben een bewonderaar van uwe gaven, Mijnheer!’

‘Ik dank u, mijn vriend!’

‘Wel is waar ben ik slechts een tooneelspeler uit de provincie; maar ik heb eerzucht, en wensch vooruit te komen in mijne loopbaan. Het oordeel van een' kenner als gij, Mijnheer, is beslissend. Zou het van uwe goedheid niet te veel gevergd zijn, wanneer ik verzocht een tooneel voor u te mogen opzeggen?’

‘Ga uwen gang, mijn vriend! Ik luister.’

De vreemdeling declameerde een tooneel uit Tancredo. Bij de eerste verzen werd dogard bleek; vervolgens begon hij te beven; eindelijk viel hij den vreemdeling te voet, met de woorden: ‘Gij zijt lekain! Maak mij niet ongelukkig, en vergeef mij mijne vermetelheid!’

De ware lekain hief hem met goedheid op, en dogard verhaalde hem opregt, hoe het met de zaak gegaan was.

‘Ik zie ten minste,’ sprak lekain, nadat de ander ten einde was, ‘dat gij mijnen naam geene schande hebt aangedaan, en dat gij een schrandere knaap zijt. Overigens is het geen onaardige grap! Wat doet gij mij heden spelen?’

‘Vendôme.’

‘Dat is mijne beste rol. Ik ben verlangend die door u te zien uitvoeren.’

Na de voorstelling zeide lekain tot dogard: ‘Gij

[p. 594]

hebt als iemand uit het dolhuis, maar niet zonder effect gespeeld. Wie weet, of ik wel, wanneer ik de rol op mijne wijze gegeven had, zoo veel bijval gevonden zou hebben! Gij hebt talent, maar zijt op eenen verkeerden weg. Kom naar Parijs! Ik zal uw voorspraak zijn, dat men u late debuteren.’ Dogard dankte voor deze aanbieding.

Den volgenden morgen verscheen hij stiptelijk ten gestelden tijde op het hem door de weduwe gegeven rendez-vous. Hij werd met liefde ontvangen; de Dame was naauwelijks 25 jaren oud, had schoone oogen en eene bevallige gestalte. Het gesprek duurde lang; maar reeds bij de eerste woorden was men het eens geworden.

‘Gij staat er dan volstrekt op, dat ik het tooneel verlaat?’ vroeg eindelijk dogard.

‘Volstrekt.’

‘Daar het derhalve noch mijne kunst, noch de naam van lekain geweest is, die mij uw hart gewonnen heeft, zoo durf ik u belijden, Mevrouw, dat deze laatste slechts aangenomen en dat mijn ware naam dogard is.’ En nu legde hij voor de schoone weduwe eene even opregte bekentenis af, als hij den vorigen dag aan lekain gedaan had, en eindigde met het verzoek, dat zij hem hare vergiffenis wilde schenken.

Wat vergeeft eene verliefde vrouw niet al! - Acht dagen daarna schonk de weduwe hem hare hand voor het trouwaltaar, en dogard werd een welgezeten en geacht man.