Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Turksche zeden.

Er is misschien geen land ter wereld, waar de menschheid meer een voorwerp is van baatberekening, dan Turkije. In het Westen speculeert of liever wedt men op effekten, op koloniale waren, op regen en mooi weêr. In het Oosten moge de handel meer beperkt zijn, dezelve is daarom niet minder levendig. Heeft een arm gezin vele kinderen, mooi of leelijk, misvormd of welgemaakt, geen zwarigheid! twintig speculanten doen zich weldra op, om daarvan partij te trekken. ‘Hebt ge jongens?’ zegt een dezer, ‘ik zal die plaatsen in het Serail des Grooten Heers; verkoop ze mij; zij zullen binnen kort pijpdragers of Iclogans zijn; welk eene eer, welk een goed geluk voor u! Is uwe dochter jong en schoon? ik heb voor haar eene besprokene plaats in den Harem van een' rijken Effendi. Vielen u gebrekkige kinderen ten deel, waarmede ge verlegen zijt, of voor welke u misschien het noodige tot onderhoud ontbreekt? vertrouw ze mij

[p. 286]

toe: de Moutzelim der Moskee van Akra verlangt een' uitroeper, om de geloovigen ten gebede te verzamelen; uw zoon heeft een slecht gezigt, met geringe moeite maakt men hem blind, en dan is hij op een' goeden weg. Die daar, die zich in een' hoek verbergt, en die naauwelijks een menschelijk voorkomen heeft, geef hem mij; door middel van eene kleine operatie, maak ik van hem een' gesnedene, en ik blijf u borg, dat alle onze Pachas, alle onze Bimbachis hem elkander zullen betwisten. Heeft de Profeet u begunstigd met een' doofstomme? uwe fortuin is gemaakt - ziehier duizend piasters.’ Terstond is de koop gesloten, de kinderen worden weggevoerd, de ellendige hut verkeert in een fraai paleis, en de vader dier kinderen, aan slavernij en verworpenheid gewijd, laat weltevreden zijn' rozekrans tusschen zijne vingeren doorgaan, en, zijne lange pijp rookende, zegt hij met veel deftigheids: ‘Allah zij geloofd!’

Men zou denken, dat dit eene der duizend-en-een vertellingen is, door niet zeer gemoedelijke reizigers verhaald, wegens de zeden en gewoonten van vreemde landen. Dit is echter niet alzoo; tenzij men alle geloof weigere aan het verslag van een' natuurkundige en wijsgeer, die, in 1825 en 1826, de gewesten van Azië doorkruiste in het belang der wetenschap. ‘Staande den loop mijner nasporingen in onderscheidene provinciën van Turkije,’ zegt Doctor fronsi, ‘was ik getuige van de stuitendste tooneelen, en zag ouders zich aan daden der wreedste barbaarschheid omtrent hunne kinderen overgeven. Ondertusschen was ik er ver af van deze schandelijke tooneelen op te zoeken. Geheel overgegeven aan de studie mijner kunst, hield ik mij bestendig onledig met het onderzoek der planten en zeldzame dieren, die in deze den geleerden in vele opzigten nog onbekende streken worden gevonden; maar des avonds, wanneer ik, vermoeid van mijn ommezwerven, beladen met mijn kruidboek, aan de deur klopte van dezen of genen dorpsbestuurder, kon ik niet altijd, terwijl ik de gastvrijheid genoot, mij onttrekken aan het aanschouwen van daden van wreedheid, welke als onder mijne oogen voorvielen. In 1825, mij bevindende in een klein dorp in Caramanië, was ik, mijns ondanks, getuige van een tooneel, dat diepe sporen in mijn gemoed heeft achtergelaten. Een der Moutzelims van Alaya, door ouderdom verzwakt, door het vermaak uitgeput, door opium verstompt, kon zijn beroep niet meer waarnemen, om vijf ma-

[p. 287]

len per dag de Minaret der Moskee te beklimmen, en den geloovigen het uur des gebeds aan te kondigen; hij zocht dus een' plaatsvervanger, die niet gemakkelijk te vinden was, want de Minaret was zeer hoog en het inkomen der Moskee zeer klein. Bovendien moet men blind zijn, om dit beroep uit te oefenen; dit eischt de kuischheid der Oostersche dames, welke een goed deel van den dag op hare terrassen slijten: van zijne hooge Minaret zou de Moutzelim deze schuwe schoonheden kunnen bespieden - welk eene ergernis! Mijn gids had mij gebragt in het huis van den Cadi of Regter van het dorp, vader van een talrijk gezin, die sinds lang den post van Moutzelim had bestemd voor een' zijner zonen, die gebogcheld was. Met veel omslags had hij mij herbergzaamheid verleend, en vroeg mij nu, of ik Arts was, en of ik mij, hem ten gevalle, wel met zekere operatie wilde belasten. ‘Ik heb vernomen,’ dus sprak hij, ‘dat bij eene der Moskéën van Alaya een Moutzelim wordt verlangd. Ziedaar mijn zoon, die door een ongemak gebogcheld is geworden, en die zeer geschikt zou zijn, om dien post te vervullen. Hij kent meer dan vijftig spreuken uit den Koran; hij heeft vele verzen van den Dichter hafiz van buiten geleerd, en bezwaarlijk zou men in de nabuurschap een meer geschikt voorwerp vinden. Één beletsel verzet zich, ongelukkig, tegen het verwezenlijken mijner wenschen - één enkel slechts: hij is alleen gebogcheld, en hij behoort blind te zijn. Gij, Doctor, hebt zeker wel een recept, dat, zonder hem veel te doen lijden, hem tot den vereischten staat kan brengen; geef mij zulk een recept!’ Met verontwaardiging verwierp ik zulk een' schandelijken voorslag; maar des avonds, (mijne pen weigert bijkans den gruwel te vermelden!) mij ter ruste begevende, hoorde ik een geweldig leven, gepaard met een naar gekerm, in het huis..... De vader volbragt aan zijn' eigen' zoon, op eene gewelddadige wijze, hetgeen hij onbeschaamdelijk van mij had gevergd!

‘Te Chogre, in het Pachalik van Aleppo, zag ik twee kinderen van twaalf à veertien jaren, die men opzettelijk, door middel van sterke giften opium, van het verstand beroofd had, en wier ouders zich bezig hielden, om hunne teedere ledematen te verwringen, ten einde hen, mismaakt en onnoozel geworden, met voordeel te kunnen verkoopen aan den Pacha van Aleppo, die, geleid door een' even ver-

[p. 288]

minkten smaak, een groot beminnaar was van dusdanige verminkingen.

Te Killis, in hetzelfde Pachalik, was ik verscheidene dagen in het gezelschap van eene bende Kastrateurs, die dezelfde caravansera met mij hadden betrokken. Zij kwamen van Zawied-el-Deyr, een dorp, vermaard in het Ottomansche Rijk, van wege het opleveren van de beste Operateurs van dat slag. Deze ellendelingen gaan van dorp tot dorp, hunne diensten aanbiedende. Men ziet hen bij voorkeur de hutten der armen binnentreden. Voor tien of twintig para's wordt de kunstbewerking verrigt. Twee of drie scheermessen, een klein pakje brandpoeder, om de toeschroeijing daar te stellen, ziedaar hun gansche wetenschappelijke toestel! Ik deed hun eenige vragen over de gevolgen hunner kunstbewerkingen, en over het gevaar, waaraan zij, die men daaraan onderwierp, blootstonden. “Men verkeert te dezen in dwaling,” was het antwoord: “Wij zijn ongeveer zestig Operateurs uit hetzelfde dorp, en ik kan u verzekeren, dat, wanneer het voorwerp tijdig aan die bewerking wordt onderworpen, dat wil zeggen in den leeftijd van zes of zeven jaren, er niet één van de twintig aan sterft. Maar daarentegen, dank onzer kunst! hoeveel welvaart verspreiden wij in het land! Ik vraag u alleen, wat is de zoon van een' armen Arabier waard? Op de markt doorgaans geen honderd piasters; terwijl hij, tot den staat van gesnedene gebragt, aan de ouders van vijftien- tot twintigduizend opbrengt.” 't Was mij niet mogelijk, meer aan te hooren, en ik brak het gesprek af.’

‘De bergketen van den Caucasus doortrekkende, en Circassië en Georgië doorkruisende, alsmede later Anatolië, werd ik’ ('t is altijd Dr. fronsi, die spreekt) ‘getuige van onderscheidene tooneelen, misschien niet zóó barbaarsch als de reeds medegedeelde, maar even stuitend voor het menschelijk gevoel. Hier vond ik moeders, die hare dochters kwamen aanbieden aan opkoopers voor de Harems; daar jonge lieden, die hunnen doofstommen broeder, gebonden, ter markt bragten, enz. enz. In het algemeen is er, in de lagere klassen, geen wezen, hoe begunstigd of verwaarloosd door de Natuur, dat niet het voorwerp wordt van den afschuwelijksten handel of het laagste winstbejag.’