Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Nieuwe Werken van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Isten Deels 3de Stuk. (Dagverhaal der Ontdekkingsreis van Mr. Jacob Roggeveen, met de Schepen den Arend, Thienhoven en de Afrikaansche Galei, in de jaren 1721 en 1722. Met toestemming van Zijne Excellentie den Minister van Koloniën uitgegeven door gemeld Genootschap.) Te Middelburg, bij de Gebr. Abrahams. 1838. In gr. 8vo. XL, 203 en 24 Bl. f 2-90.

Elken beminnaar der Letteren zal het voorzeker verheugen, dat het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, sedert eenigen tijd, zoo vele blijken van vernieuwde werkzaamheid begint te geven. Niet alleen de spoediger voortgang in uitgaaf van boekdeelen, maar vooral het belangrijke van den inhoud der werken zelve, kan en moet strekken tot handhaving van den roem des Genootschaps, dien hetzelve bevorens, vooral onder het Voorzitterschap van den zoo verdienstelijken, maar, helaas! aan het Vaderland reeds lang door den dood ontrukten lambrechtsen, verkregen en gevestigd had. Wij hebben reeds voor het eerste Stuk des eersten Deels de Verhandeling over de aloude gesteldheid der Provincie Zeeland, door den Heer abutrecht dresselhuis; wij wachten voor het tweede Stuk de Verhandeling van den Heer rethaan macaré over bij Domburg gevondene Munten en Penningen, die veelal tot dezelfde slotsommen, langs eenen anderen weg van navorsching, henenleidt; en inmiddels ont-

[p. 651]

vangen wij thans in het derde Stuk deszelfden Deels de uitgaaf van het zoo lang vruchteloos gezochte Dagverhaal zijner Ontdekkingsreis, door Mr. jacob roggeveen zelven weleer in handschrift gebragt, en waarnaar onder anderen ook de Russische Admiraal krusenstern verlangend uitzag.

De ijverige van wijk, rz. had zestien jaren doorgebragt onder vruchtelooze nasporingen. Corresponderend Lid van het Bataviaasch Genootschap geworden, deed hij aan hetzelve het voorstel, om bij de papieren der voormalige Oost-Indische Compagnie, welke de schepen van roggeveen had verbeurd verklaard, het noodige onderzoek te doen. Dit had ten gevolge, dat Z. Ed. van den Algemeenen Secretaris een afschrift ontving van het Besluit der Indische Regering van den 30 Oct. 1722, en een uittreksel uit hare generale Missive van den 30 Nov. van dat jaar, waaruit bleek, dat een Journaal van roggeveen's eigene hand, als ook van twee zijner schippers of stuurlieden, met de oorspronkelijke Instructiën en meer andere stukken, aan de voorzittende Kamer te Amsterdam, en bij wege van afschrift aan die van Middelburg, in Zeeland, waren gezonden. Wel vervoegde zich de Heer van wijk nu tot Z. Excell. den Minister van Koloniën, Baron van den bosch, en liet die Staatsdienaar een naauwkeurig onderzoek in de oude Archieven der voormalige Oost-Indische Compagnie bewerkstelligen, doch te vergeefs; maar de Heer Mr. p. pous, wien de zorg voor de Archieven der Compagnie's Kamer te Middelburg sedert lang was aanbevolen, werd door den Minister uitgenoodigd, om in die Archieven te zoeken, of er dáár zich welligt een afschrift van dat Dagverhaal mogt bevinden, en zoo ja, hetzelve aan hem, Minister, op te zenden.

Na menigvuldige vergeefsche pogingen, ontdekte de Heer pous eindelijk, geenszins in de papieren der O.I.C., maar in het West-Indische Archief, onverwacht eenen bundel papieren, ten opschrift hebbende: Stukken, touchérende de geconfiskeerde West-Indische Schepen den Arend en Thienhoven, in dato 30 Nov. 1722, en daarbij de authentieke Afschriften van het Dagregister der Reis van Mr. j. roggeveen, met alle daartoe behoorende stukken. Hij gaf daarvan eerst kennis aan den Minister van Koloniën voornoemd, en deed vervolgens verslag in de maandelijksche Vergadering van het Zeeuwsch Genootschap van 7 Dec. 1836. Naderhand is de uit-

[p. 652]

gaaf van het gevondene aan gezegd Genootschap toegestaan, en het heeft er zich, naar ons inzien, loffelijk van gekweten.

Het geheel is goed en vrij zuiver van feilen gedrukt. Na een doelmatig Voorberigt, gevolgd van een welgesteld en behoorlijk gestaafd Levensberigt onzes Zeereizigers door Mr. s. de wind, en eindelijk na belangrijke bijlagen, tot het aan 's mans vader arent roggeveen bevorens verleende Octrooi ter bevaring van de Australische Zee, verder tot de uitrusting van Mr. j. roggeveen zelven, tot de onderhandelingen tusschen de O. en W. Indische Compagniën over de gedane verbeurdverklaring, en tot den geslachtboom der familie roggeveen betrekkelijk, ontvangt men het Dagregister zelve, behoudens herstel van eenige ongelijkmatigheden in de spelling van het authentieke Afschrift, hetwelk is nagedrukt. Eenige bijvoegselen besluiten het geheel, en strekken, met deze en gene aanteekeningen onder den tekst, deels tot opheldering, deels vooral tot handhaving der eer van Mr. j. roggeveen, en aanwijzing der meest in het oog loopende valsche opgaven in de zoogenaamde Tweejarige Reize, en in het werk van den Serjant behrens, waarin mede van den togt van roggeveen, doch niet zonder verkrachting der waarheid, verslag werd gegeven. En die beide, van dwalingen overvloeijende opstellen, waren echter tot heden de éénige bronnen, waaruit men de kennis van roggeveen's reistogt putten kon. Hoe gelukkig voor de waarheid van geschiedenis en aardrijkskunde, hoe gelukkig voor de wel eens miskende eer van onzen landgenoot, dat zijne eigene berigten gevonden zijn en het licht zien!

Het werk is deels versierd, deels bruikbaarder gemaakt door het portret van des Zeereizigers vader arent roggeveen, met fac-simile van diens handteeken er onder; door fac-simile der handteekening van Mr. j. roggeveen zelven op de minute van zijn Testament, voor den Notaris cramer, te Middelburg, den 8 Junij 1728, gepasseerd; door de afbeelding van zekere soort van vaartuig, hetgeen men een Tartaan noemde, naar de teekening van den Adelborst damme, en door de bij het werk onmisbare kaart van den Heer Lector de kanter. De steendruk van dat alles is zindelijk uitgevoerd door de Heeren koole en roest te Middelburg.

Wij eindigen onze aankondiging met overschrijving van het

[p. 653]

slot van onzes Zeereizigers Levensberigt door den Heer Mr. s. de wind, Vice-President des Genootschaps: ‘Roggeveen zette zich, na deze rampspoedige reis, weder in zijne geboortestad (Middelburg) neder, alwaar hij (gelijk ons uit echte stukken gebleken is) zijne overige levensdagen in zeer onafhankelijke omstandigheden gesleten heeft. Hij is nimmer gehuwd geweest, en overleed te Middelburg in het begin van de maand Februarij 1729, in den ouderdom van 70 jaren. Het jaar te voren was een zoogenaamd Verhaal zijner Reis, onder den titel van: Tweejarige Reize rondom de Wereld, in het licht verschenen. Hij heeft dit Verhaal, 't welk zulk een verkeerd denkbeeld van hem gegeven heeft, dus nog kunnen lezen, en zoo hij het gelezen heeft, hoe moet het hem dan in den avond van zijn leven gegriefd hebben, dat een togt, dien hij met zoo veel ijver ondernomen en met zoo vele gevaren en rampen volvoerd had, hem voor de oogen zijner Landgenooten bijna in een belagchelijk daglicht stelde! Zoude het vreemd zijn, zoo hij zelf de uitgave van zijn Dagregister had bij de hand genomen, en reeds het een en ander tot zijne verdediging had ten papiere gesteld? Zoude het onmogelijk zijn, dat zoodanig Handschrift nog onder de nakomelingen zijner Erfgenamen in wezen ware? De onmogelijkheid hiervan zal wel niemand willen staande houden; en daar het ons bekend is, dat, in meer dan ééne plaats van ons Vaderland, de naam van roggeveen nog in aanwezen is, hebben wij, om misschien dezen of genen op het spoor van 's mans papieren te helpen, hier eene geslachtlijst van roggeveen bijgevoegd, zoo verre wij die uit Stedelijke en andere Registers hebben kunnen opzamelen.’

Reserent wenscht hartelijk, en koestert ook de verwachting, dat het Voorzitterschap van den Heer Professor de jonge aan het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen de glansrijke dagen teruggeve, waarover het zich, gedurende het Praesidium van nu wijlen den Heer Mr. n.c. lambrechtsen van ritthem, zoo dikwijls verblijden mogt.