Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Nederlandsche Volksoverleveringen en Godenleer, verzameld en opgehelderd door Mr. L.Ph.C. van den Bergh. Te Utrecht, bij J. Altheer. In gr. 8vo. 232 Bl. f 2-20.
Nieuwe Werken van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Isten Deels 1ste Stuk. De Provincie Zeeland, in hare aloude gesteldheid en geregelde vorming beschouwd, door J. ab Utrecht Dresselhuis, Predikant te Wolfaartsdijk, enz. Te

[p. 502]

Middelburg, bij de Gebr. Abrahams. In gr. 8vo. 151 Bl. f 1-70.
Onderzoek naar den tijd der regering van Wolfaard den tweeden en derden, Heeren van Vere, uit den Huize van Borselen. Aan het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen ingezonden door nu wijlen Mr. H. van Wijn. Te Middelburg, bij de Gebr. Abrahams. 1837. In gr 8vo. 16 Bl. f :-30.

Onder de aangename verschijnselen van onzen tijd behoort ook eene meer gezette studie onzer Oudheden, Overleveringen en Geschiedenis. De drie hier aangekondigde werkjes leveren weder bewijzen van deze heerschende strekking des geschiedkundigen onderzoeks; terwijl de vrucht daarvan niet alleen voor den Beminnaar der Historie, maar tevens voor den Wijsgeer, den Godgeleerde en den Dichter niet gering is: immers elk hunner vindt er veel, waarmede hij in zijnen meest geliefkoosden werkkring zijn voordeel kan doen.

De Heer Mr. van den bergh geeft eerst eene oordeelkundige Inleiding. Daarop volgen de Volksoverleveringen zelve, gelijk die bij de Middeleeuwsche Schrijvers geboekt staan; en aan het eind van elke Sage vindt men eene verwijzing naar de schriftelijke opstellen, waar de inhoud van het opgesierd of mogelijk bijna geheel verdicht verhaal te lezen is. Eindelijk, en wel beginnende met bl. 107, ontvangt men, onder den titel van Ophelderingen, eene beoordeeling, en zoo veel het kan verklaring, van elke Mythe; waarbij de historische mogelijkheid, ja waarschijnlijkheid, van vele dier overleveringen in de hoofdzaak, als ook de zamensmelting van velerlei berigten in een enkel daardoor fabelachtig geworden tafereel, hetwelk echter in omstandigheden, uit de geschiedenis genomen, zijnen grond heeft, met veel scherpzinnigheid wordt aangetoond. Een Bladwijzer van namen en zaken besluit het geheel.

De aldus behandelde Sagen zijn: friso, of oor-

[p. 503]

sprong der Friezen; het roode Klif (bij Stavoren); gruno, of oorsprong van Groningen; oorsprong der Westfriezen of Noordhollanders; uitheemsche Volkplantingen der Friezen; ivo hopper en yglo tadema; Fragmenten uit de Friesche Godenleer; de Hunnebedden (welke de Schrijver, volgens de Ophelderingen, bl. 169, houdt voor het werk der Hunnen, niet der Pannonische, maar der Friesche, de bewoners namelijk van Hunsingo of Hunaland.) Wijders levert hij nog Fragmenten uit de Godenleer der overige gewesten, waarbij de Schrijver de Saliërs in Overijssel plaatst, hetgeen waar kan zijn, zonder daarom weg te nemen, dat een deel dier Sallanders zich naderhand in Zeeland gevestigd heeft; of wel, dat de Saliërs zich in Zeeland hadden neêrgezet, dáár door juliaan overwonnen zijn, en naderhand zich in het Overijsselsche Salland en elders hebben nedergeslagen, gelijk de Heer dresselhuis beweert. Voorts houdt de Heer van den bergh het daarvoor, dat Walcheren naar den Volksgod walcher of mercurius, denzelfden met odin, wodan en warns, genoemd is, en dus niet alzoo geheeten om deszelfs bewalde akkers (valacra en valacrae), zoo als Do. dresselhuis meent. Dan volgt bato; Slavenburg en de Slaven; Heer lem (de Mythische stichter van Haarlem); de Wilten Koning artuer; elius gracilis, de Zwanenridder; het Geldersche Monster; de dertien Regters; de Moeder des heiligen ludgerus. - Vorenstaande schets zal genoegzaam zijn, om dit belangrijk werk der algemeene aandacht aan te bevelen.

De voortreffelijke Verhandeling van den Heere ab utrecht dresselhuis, die het eerste Stuk van het eerste Deel der Nieuwe Werken van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen uitmaakt, beschouwt eigenlijk de vorming van de Zeeuwsche eilanden en gronden, gelijk die uit menigerlij schorren en eilandjes ontstaan zijn; maar het is vooral in de aanteekeningen, dat de Schrijver zijne studie en oudheidkennis ten toon

[p. 504]

spreidt. Vreemd klinkende, maar toch tot een' hoogen graad van waarschijnlijkheid opgevoerd, is hetgeen hier met betrekking tot den togt der Argonauten en de omzwervingen van ulysses wordt bijgebragt. De afleidingen van Zierikzee uit Circe en Vlissingen uit Ulyssinge schenen zoodanig in minachting te zijn geraakt, dat men de herhaling daarvan als iets nieuws in onzen tijd mag aanmerken. En echter hoe veel wordt er over dat Ee-ee-a of land der Ee-ee-en, der stroomen of wateren, gezegd, dat zich alzoo gevoegelijk verklaren laat! Ook hetgeen staat aangeteekend van de Saliërs, als bewoners van Zeeland, en eerst naderhand zich naar elders, ook naar het in Overijssel naar hen genoemde Salland, zich hebbende begeven, wordt zeer aannemelijk. Over de Nedersassen, als kustbewoners van Vlaanderen, Zeeland, Zuidholland, tot in Gelderland opwaarts, en over hunne, namelijk de Saksische, als zijnde de Zeeuwsche eilanden, handelt de Schrijver almede verre van oppervlakkig. Men begrijpt, dat melis stoke niet ten onregte meldde, dat, volgens oude boeken, al het land beneden Nijmegen Nedersaksen heette, en dat willebrord, omdat de Engelschen van de Nedersaksen afstamden, zich gemakkelijk in (het zuiderdeel van het toen alzoo betitelde) Friesland kon doen verstaan. Immers in Holland en Zeeland sprak men Nedersaksisch, terwijl alleen eenige Friezen zich aldaar, ten gevolge van veler Sakseren verhuizing naar Grootbrittanje, hadden nedergezet, en het land in dat der Friezen was ingelijfd. Dat op deze en een aantal andere stellingen des Schrijvers bedenkingen kunnen worden gemaakt, willen wij gaarne toegeven; maar dit is buiten twijfel, dat het geheele geschrift der lezing, der bepeinzing, der bestrijding door andersdenkenden over deze en gene punten, en der uitgave onder de werken eener geleerde Maatschappij allezins waardig is.

Nu wijlen de beroemde van wijn had aan gezegd Zeeuwsch Genootschap eene Verhandeling ingezonden, getiteld als boven. Wel is het onderwerp zoo boeijend

[p. 505]

noch zoo algemeen belangwekkend, als die der Heeren van den bergh en dresselhuis, maar voor den beoefenaar van Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheden is niets, daartoe betrekkelijk, als het door eenen van wijn, en dan met deszelfs gewone oordeelkunde, behandeld is, van belang ontbloot. Ja, de gedachte, dat de waardige Man overleden is, en men het stuk als een deel zijner nalatenschap aan het Vaderland kan beschouwen, doet ons hetzelve met welgevallen ontvangen en er een' gansch eigenaardigen prijs op stellen, afgetrokken zelfs van den niet onverdienstelijken inhoud. Deze niet uitgebreide Verhandeling zal, met nog eene andere, het tweede Stuk van het eerste Deel der Nieuwc Werken van meergenoemd Zeeuwsch Genootschap uitmaken.