Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Proeven van Taal- en Geschiedkunde. Met eene Bijdrage over den Frieschen Kronijk van Ocke van Scharl en anderen, door Mr. Daam Fockema, Lid van wetenschappe-

[p. 464]

lijke Genootschappen. Te Leeuwarden, bij J.W. Brouwer. 1836. In gr. 8vo. XII en 63 Bl. f :-80.

Het strekt den Heere Mr. fockema tot eere, dat hij, schoon zijne staatkundige betrekkingen vaarwel hebbende gezegd, echter zijnen tijd, op eene andere wijze, ten dienste des Vaderlands besteedt, en zich bezig houdt met navorschingen in het gebied van Taal- en Geschiedkunde.

Het eerste Vertoog betreft de Taalkunde, en vergelijkt vooral de letters der Friezen en derzelver kracht met die der Grieken, althans voor zoo veel de aangenomene uitspraak der oude Grieksche taal daartoe dienen kan; want als men vraagt: wat is de kracht der letters in het Grieksch? dan moet het antwoord wel rusten op de onderstelling van de deugdelijkheid van deze of gene wijze van uitspreken. De Heer Mr. fockema neemt de uitspraak der hedendaagsche Grieken niet in aanmerking, zelfs niet om de juistheid daarvan te bestrijden. Hij houdt zich eenvoudig aan de bij ons te lande in zwang zijnde uitspraak, en daarmede vergelijkt hij de kracht der in het Friesch voorkomende letters en klanken.

Het tweede Vertoog loopt over de Geschiedkunde, doch heeft de strekking, om den lezer voor te bereiden tot onderzoek van het derde stuk, de Bijdrage over den Frieschen Kronijk van ocke van scharl en anderen.

In die bijdrage stelt de Heer fockema zich vooral ten doel, den Heer Mr. de wind te gispen over de bewoordingen, die hij, in zijne Bibliotheek der Nederlandsche Geschiedschrijvers, ten opzigte der Kronijk op naam van ocke of ocko van scharl, bezigt. Wij twijfelen echter, of de Heer fockema zijne lezers van de geloofwaardigheid dier Kronijk zal hebben overtuigd. Er mogen in dezelve enkele overleveringen zijn opgenomen, die eenen geschiedkundigen grond hebben; maar, zoo lang die grond niet oordeelkundig gevestigd is, dat is, opgehelderd door de vergelijking met hetgeen ontwijfelbaar echte Schrijvers ten aanzien der overleveringen van andere naburige of verwante volksstammen geboekt hebben, zoo lang mag men beweren, dat, hetgeen ocke zoo omstandig en met zoo veel kenmerken van opsiering mededeelt, niet als geloofwaardige geschiedenis kan worden aangemerkt. Een voorbeeld van zoodanig kritisch en vergelijkend onderzoek geeft de Heer van den bergh, in zijn zeer onlangs uitgegeven werk: Nederlandsche Volks-

[p. 465]

overleveringen, enz. bl. 107-127, waar hij juist deze Friesche Sagen, op eene even geleerde als oordeelkundige wijze, aan de echte geschiedenis toetst, en op die wijze tot het besluit komt, dat de overlevering van der Friezen afkomst oorspronkelijk en uit de eerste tijden is, maar later opgesierd en naar de begrippen der ontluikende geleerdheid hervormd; dat zij, in hare eerste eenvoudigheid, mogelijk, ja niet onwaarschijnlijk is; dat zij niet tegen de opgaven der uitheemsche Schrijveren strijdt, mits men de wederzijdsche verhalen met oordeel beschouwe, enz.

Ook vinden wij het vreemd, dat de Heer fockema zijn betoog alleen rigt tegen den Heer de wind. Het gevoelen van dien Schrijver was toch niet nieuw, maar mag integendeel als het meest algemeene beschouwd worden. Of wist Z. Ed. niet, dat, behalve den beroemden emmius, ook de groote Geschiedkenner g.j. vossius, en later gabbema, focke sjoerds, van wijn en meer anderen, eveneens over ocke van scharl of ocko van scarl oordeelden! Wij voor ons twijfelen niet, of het meerendeel der deskundigen, die zich de moeite willen getroosten, om eenige weinige bladzijden dier Kronijk te lezen, zal er eveneens over denken. Want, al is er dan veel, in die Kronijk, omtrent de eerste eeuwen na christus' geboorte geboekt, dat mogelijk is, welken waarborg geeft dan nog die ocko van scarl (die, zoo hij bestaan heeft, in de Xde eeuw moet geleefd hebben) voor de waarheid of wezenlijkheid daarvan? En zoo men tevens, bij elken stap, opgaven aantreft, die tegen alle andere berigten van echte en gelijktijdige Schrijvers aandruischen, kan men dan nog in gemoede volhouden, dat ocko van scarl een geloofwaardig Schrijver is? - De Heer fockema schermt, in zijn betoog, wat te veel met de mogelijkheid; maar dit is, in de Geschiedenis, niet genoeg: deze wil waarheid, of ten minste eenigen waarborg voor de waarheid.

Gelijk dus het taalkundig gedeelte van dezen arbeid oppervlakkig is, en op lossen grond, op loutere onderstelling rust, voor zoo veel de uitspraak der Grieksche taal betreft; eveneens is zulks, in nog meerdere mate, met het geschiedkundig gedeelte het geval: en het zij den ervarenen Staathuishoudkundige welmeenend in bedenking gegeven, of hij, alvorens zich in het openbaar weder uit te laten over onderwerpen, waarvan hij, in den loop zijns levens, tot dusverre,

[p. 466]

minder opzettelijk zijn werk heeft kunnen maken, niet beter zou doen, met zijne bevindingen vooraf naauwkeuriger te toetsen en grondiger te staven.