Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Christelijke Zedeleer, door J.F. von Flatt, Prelaat en Hoogleeraar te Tubingen. IIIde Stuk. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Groningen, bij W. Zuidema. 1838. In gr. 8vo. 331 Bl. f 2-50.

De lezing van dit laatste deel van von flatt's werk over de Christelijke Zedeleer heeft Rec. versterkt in het oordeel, dat hij over hetzelve, in dit Tijdschrift voor 1837, N^o. III, bl. 109-112, geveld heeft; en hij zal dus kort kunnen zijn in hetgene, dat hij daarover thans te zeggen vindt. Men treft hier insgelijks vele blijken aan, dat dit werk goede hoedanigheden bezit, maar ook, dat het zeer veel te wenschen overlaat.

Men ziet dan hier, naar de orde, die de Schrijver volgt, de pligten jegens onszelven behandeld. Hoe hij eene definitie van de Christelijke zelfliefde als de vorgende: ‘Zij is zoodanig eene, welke door liefde jegens God en onze medemenschen aan den eenen kant beperkt, en aan den anderen kant veredeld wordt,’ (bl. 1) goedkeuren, en hoe hij in de ontwikkeling daar-

[p. 408]

van met den ootmoed beginnen kan, is Rec. niet duidelijk: op zichzelf zijn daarover wel goede dingen gezegd, maar hoe het hier reeds te pas komt, blijkt niet; en er zou nog veel over te zeggen zijn, b.v. over de eerzucht in eenen goeden zin, over den hoogmoed in zijne verschillende wijzigingen, enz. - Over den zelfmoord, gelijk ook over arbeidzaamheid en kuischheid, vindt men hier zeer veel goeds, hoewel niet zonder herhalingen: daarentegen hebben wij vruchteloos gezocht naar iets over zelfbeheersching en zelfverloochening, over het genot van andere levensgenoegens, behalve die van spijs en drank, over tevredenheid en vergenoegzaamheid. - De grond, voor het geduld in tegenspoeden bl. 98, 99 aangevoerd, komt ons vrij wankelbaar voor; want dezelve onderstelt de mogelijkheid eener wonderdadige Goddelijke werking ten opzigte onzer lotgevallen, waarvoor wij in den Bijbel geen bewijs vinden, in welke Gods wonderdadige tusschenkomst altijd alleen in verband staat met de handhaving van de Goddelijkheid der Bijbelsche Openbaring. Om dezelfde reden kan Rec. zich ook niet met den Schrijver vereenigen, wanneer hij, bl. 197 en elders, bovennatuurlijke werkingen tot 's menschen verbetering en, bl. 253, tot de gebedsverhooring aanneemt.

De derde afdeeling van het eerste deel dezes werks handelt over de met de deugd strijdige gezindheid, maar zou, naar Rec^s. inzien, doelmatiger bij de vorige behandeld zijn geworden; want, gelijk de Schrijver zelf zegt, bl. 103, daar ‘de meeste stellingen bloote tegenstellingen zijn,’ moet men hier in herhalingen vallen. Anders bevat ook dit gedeelte belangrijke dingen, b.v. bl. 108 env., over de uitwerkselen der verdorvenheid op het ken- en gevoel-vermogen.

Het tweede deel van dit werk bevat de leer der Christelijke verbetering, of algemeene beoefeningsleer, d.i. 1. over den aanvang en voortgang, en 2. over de middelen der Christelijke verbetering. - Bl. 141, 2 wordt teregt aangemerkt, dat door de woorden van wederge-

[p. 409]

boorte en dergelijke, in de Schriften des N. Verbonds, somtijds aangeduid wordt de overgang van het Jodendom of Heidendom tot het Christendom; maar dit had wel mogen vooraanstaan, en alzoo deze en dergelijke spreekwijzen nog meer grammatisch-historisch kunnen verklaard worden. - Zoo is ook, meent Rec., het doel der gelijkenis, luc. XV:11 env., althans niet, aan te wijzen, wat er tot bekeering of verbetering in het algemeen vereischt wordt, maar dat God ook den grootsten, maar opregt berouw hebbenden en betoonenden zondaar kan en wil genadig zijn: dit wordt door de bepaalde aanleiding, waarbij jezus deze gelijkenis aanvoerde, gevorderd; ook is ieder niet zulk een zondaar, als die bedorven en verre afgedwaalde zoon; en er wordt daar gewis niet gesproken van het geloof aan jezus, dat de Schrijver vervolgens (op twee verschillende plaatsen bij herhaling) betoogt tot de Christelijke zinsverandering vereischt te worden. Het is over het geheel onmenschkundig en onevangelisch, zulke vaste formen van Christelijke verbetering voor te schrijven: men zie, wat von flatt zelf over de verscheidenheid in deze teregt aanmerkt, bl. 176 en 182; en wij hadden dus ook wel gewenscht, dat hij aanmerking genomen had op degenen, in welke, door Christelijke opvoeding enz., van der jeugd af aan een Christelijke zin gevormd is.

In de leer der Christelijke verbeteringsmiddelen vinden wij hier vele en belangrijke aanmerkingen over het afzonderlijke gebed, waarbij Rec. nog wel iets verlangd zou hebben over den tijd derzelven, over formulier- en tafel-gebeden, en zoo ook over huiselijke Godsdienstoefening, insgelijks meer over de openbare, die hier kort en schraal behandeld is, alsmede over lectuur, en bijzonder over godsdienstige lectuur, als zedelijk hulpmiddel, - Men ziet dus ook hier, dat dit werk, ofschoon hier en daar voor inkorting, nogtans ook aan andere zijden voor uitbreiding zeer vatbaar is.

Eindelijk volgt nog eene toegift, behelzende ‘nog eenige aanmerkingen, grootendeels als resultaat van

[p. 410]

het ontvouwde,’ en wel 1. over het doel der Christelijke Zedeleer; 2. over den vorm van hare voorstelling; 3. over de vergelijking derzelve met de bloote Zedeleer der Rede. Veel bijzonders heeft Rec. er niet in gevonden, en het had, naar zijn inzien, liever vooraan in het werk ter behoorlijker plaatse moeten ingevoegd zijn, en althans voor een Akademisch onderwijs grondiger behandeld worden. - Het schetswijze gegeven Overzigt van het geheele werk, waarmede alles besloten wordt, is goed en nuttig voor het gebruik. Moge hetzelve, met meer andere, dienen tot bouwstoffen voor eene wetenschap, die in haren grooten en belangrijken omtrek nog veel ter bearbeiding over heeft!