Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

[p. 401]

Boekbeschouwing.

Disquisitio, de Dei erga homines Amore, principe religionis Christianae loco, quam - pro gradu Doctoratus - publico ac solenni examini submittit J.H. Scholten. Traj. ad Rhen. apud R. Natan. 8vo. pp. 225.
Specimen hermeneutico theologicum inaugurale, de Parallelismo membrorum, in dictis Jesu Christi observando, quod - pro gradu Doctoratus - publico ac solenni examini submittit J.J. Snouck Hurgronje. Traj. ad Rhen. ex offic. Paddenburgii et Soc. 8vo. pp. 224.

Beide deze stukken zijn geschreven ter verkrijging van de Doctorale waardigheid more majorum, bij gelegenheid van het gevierde tweede Eeuwfeest der Utrechtsche Hoogeschool. Voor die gelegenheid zijn beide zeer geschikt, en strekken den Schrijvers tot groote eer. Reeds hebben deze Doctoren de Evangeliebediening aanvaard, de eerste te Meerkerk, in Zuidholland, de tweede te Gapinge, in Zeeland. Indien spoedige plaatsing, bij het groot aantal Candidaten, gevolg is ook van het schrijven dezer belangrijke Verhandelingen, dan is het loon van welbesteden tijd niet lang uitgebleven. Hartelijk wenschen wij, dat ook dit de Schrijvers aanmoedige, more majorum, het hunne bij te dragen, om tot iets hoogers te geraken. Van beide deze Proeven zullen wij een beknopt verslag geven.

De Heer j.h. scholten, Zoon van den Predikant bij de Gasthuiskerk te Delft, w. scholten, is reeds, door zijne Disputatio de Demostheneae eloquentiae charactere, in en buiten ons Vaderland gunstig bekend. In de letteren met den hoogsten lof tot Doctor bevorderd, schreef en verdedigde hij de bovengenoemde

[p. 402]

Disputatio over Gods liefde jegens de menschen, als hoofdleer van de Christelijke Godsdienst. Uitvoerig verslag vindt men van deze gewigtige Dissertatie gegeven in het Groningsch Tijdschrift Waarheid in Liefde, 1837, St. 1, bl. 171-212.

De Inleiding beantwoordt de vraag, ‘waarom de Christelijke Godsdienst zich boven andere Godsdiensten en boven de oude Wijsbegeerte aan het menschelijk geslacht heeft aanbevolen.’ Hiervan ligt de oorzaak niet in de uitmuntendheid der leer aangaande God en het eeuwige leven, maar zulks is toe te schrijven aan Gods welbehagen in menschen getoond en in het Evangelie geopenbaard. Dit leidt gereedelijk tot de behandeling van het onderwerp. In twee Afdeelingen splitst zich de Verhandeling als van zelve. Afd. I. handelt, in twee Hoofdstukken, 1^o over het beginsel en den aard der Goddelijke liefde jegens de menschen, 2^o over de blijken dier liefde jegens den mensch. Het beginsel dier liefde is in Gods volmaakte natuur te zoeken. Die liefde is gunst, genade, in elk opzigt volmaakt, bevat alle weldaden, en strekt zich uit tot alle menschen. Onder het beeld van een' vader wordt die liefde Gods jegens de menschen uitmuntend voorgesteld. De blijken van Goddelijke liefde zijn, de zaligheid aan menschen, op bepaalde voorwaarde, beloofd; Jezus Christus, het zekerste onderpand van Gods menschenliefde, en het volmaaktste beeld der Goddelijke liefde jegens den mensch. - Afd. II handelt over den invloed en de uitwerking van die liefde op den mensch. Hoofdst. I stelt voor, wat God door het openbaren zijner liefde in den mensch wil uitwerken, en hoe God wil, dat aan dit zijn doel worde beantwoordt. Hoofdst. II wijst aan, hoe geschikt en krachtig het geloof is, om menschen te verbeteren en gelukkig te maken. Uitvoeriger kunnen wij dit alles niet uiteenzetten. De behandeling, door den Schrijver gevolgd, is op zichzelve, door de menigte van zaken, zoo beknopt, dat, wilden wij niet alles afschrijven, waartoe ons de ruimte ontbreekt, altijd ons verslag verre beneden het werk

[p. 403]

van den jongen Doctor zoude moeten blijven. Dit is geene geringe aanbeveling van deze belangrijke Verhandeling. Het slot behelst nog drie opmerkingen, welke wij mededeelen: 1^o. De leer aangaande Gods liefde jegens de menschen sluit tevens in de voornaamste hoofdstukken van de Christelijke Godsdienst. 2^o. Van die hoofdleer hangt al het belang der Christelijke leer voor stervelingen af. 3^o. In deze, alleen door de Christelijke Godsdienst ten toon gespreide, liefde van God is hare voortreffelijkheid boven elke andere Godsdienst en Wijsbegeerte gelegen.

Doctor j.j. snouck hurgronje, Zoon van Dr. snouck hurgronje te Middelburg, heeft uit een ander vak der Godgeleerdheid een onderwerp voor zijn Proefschrift ontleend; de Parallelismus of evenredigheid der leden, zoo als deze in de redenen van Jezus behoort opgemerkt te worden. Dit onderwerp is vooral voor de Uitlegkunde ook des N.V. niet zonder belang.

In de Inleiding, bl. 1-53, wordt de Parallelismus membrorum, vooral zoo als deze in het O.V. voorkomt, uitvoerig behandeld. Zoo natuurlijk deze uitvoerigheid daar is, zoo geschikt komt het ook ons voor, op die Inleiding bij ons verslag vooral te letten. Ten opzigte van het N.V. is door dezen en genen Uitlegkundige nu en dan wel gelet op den Parallelismus, doch niet zoo doorloopend en opzettelijk, als dit wel wenschelijk is. Onze Schrijver las met oogmerk om genoegzaam zekere bewijzen van dien Parallelismus te ontdekken, hetzij dezelve al of niet door anderen waren aangewezen, en hij vond in de Schriften der Apostelen en Evangelisten zoo vele, dat dezelve wel niet in ééne Verhandeling konden opgenomen worden. Hij koos daarom alleen de woorden des Heeren, om daarin den Parallelismus, als middel ter verklaring, op te merken. Daartoe handelt hij eerst over dien Parallelismus zoo wel in het algemeen als in het bijzonder, zoo als dezelve voorkomt in de Boeken des O.V., § § 2-8, pag. 6-30.

[p. 404]

Vervolgens wordt het gebruik aangewezen, dat voor Oordeelkunde en Uitlegkunde kan gemaakt worden van dezen Parallelismus, § § 9-13, pag. 31-47. Eindelijk zal de oorzaak opgegeven worden, waarom zoo wel anderen in het N.V. als Jezus Christus zich van den Parallelismus in het spreken bediend hebben, pag. 61. Hetgeen hiertoe behoort, vindt men § 14, pag. 47-52. Na de optelling van eenige bewijzen hiervan in de Evangeliën, wordt dit bezigen van den Parallelismus daaruit verklaard, dat de Joden door het gebruik van de H. Schriften hieraan waren gewoon geworden; dat vooral Jezus en zijne Apostelen deze Schriften boven alle anderen vereerden, derzelver lezing aanbevalen, en, over Goddelijke dingen sprekende of schrijvende, niet zelden spreekwijzen en woorden uit dezelve overnamen, waardoor zij te gemakkelijker door volksgenooten werden begrepen en bij hen voor hunne leer ingang verkregen. Dit geldt bijzonder Jezus, pag. 51, 52. Zou niet het gezag, met hetwelk Jezus sprak, ook aan zijne woorden en uitdrukkingen die profetische kleur hebben gegeven, dat zelfs zijn proza den dichterlijken Parallelismus overnam? Wij zeggen dit niet zoo zeer om eene aanmerking te maken, als om een' wenk te geven, dat bij de aanwijzing van den Parallelismus in de Schriften der Apostelen vooral dient gelet te worden op hetgeen zij uit het O.V., en wel deszelfs dichterlijk gedeelte, ontleenen, in onderscheiding van hetgeen zij als eigene uitdrukking hunner meening nederschreven. Bij verzuim van dit wezenlijk onderscheid, zal de opeenstapeling van bewijzen van den Parallelismus de gewenschte uitkomst niet opleveren. Na deze Inleiding worden naauwkeurig de plaatsen uit de Evangeliën aangevoerd, waar zich die Parallelismus in meer dan éénen vorm vertoont. In twee Hoofdstukken vindt men dit alles bijeenverzameld. De aard van het onderwerp en de wijze van behandeling gedoogen niet, dat hier iets verder worde medegedeeld, dan de opschriften dezer beide Hoofdstukken. Caput I: de Parallelismo membrorum synonymo, p. 54-133. Ca-

[p. 405]

put II: de Parallelismo membrorum antithetico, p. 134-197. Met de meestmogelijke naauwkeurigheid is alles, wat hier behoort, bijeengebragt, en de bladwijzer p. 198-205 is vooral een nuttig toevoegsel tot deze niet onbelangrijke Verhandeling.