Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Geschiedenis des Vaderlands, door Mr. W. Bilderdijk; uitgegeven door Prof. H.W. Tijdeman. XIde Deel. Te Amsterdam, bij P. Meijer Warnars. 1837. In gr. 8vo. 295 Bl. f 3-:.

Het elfde deel van bilderdijk's Geschiedenis loopt van den jare 1702 tot den jare 1751, of van den dood van willem III tot den dood van willem IV. Het omvat alzoo het langdurig tijdvak van Stadhouderloos bewind sedert den dood van willem III (1702) tot op de verheffing van willem IV (1747), en voorts de vierjarige regering van dien Vorst. Bij den aanvang ontmoeten wij den Raadpensionaris heinsius, die toen reeds dertien jaren dat gewigtig ambt bekleed had, en het nog achttien jaren lang bekleed heeft. Bilderdijk noemt hem (bl. 47) den nietigen heinsius; doch de geleerde Uitgever merkt te regt aan, (bl. 219) ‘dat hij zóó nietig niet voorkomt noch in de Gedenkschriften van torçy noch in die van marlborough, die geen van beiden reden hadden om hem te vleijen.’ Neen voorwaar! de man, van wien anquetil zegt: Il fut l'ennemi le plus redoutable de louis XIV, was dan wel zoo geheel nietig niet. - Erger is het, dat bilderdijk zijne

[p. 371]

lezers wil geloofbaar maken, dat bij het verdrinken van Prins johan willem friso, bij den overtogt van den Moerdijk in 1713, ook al staatslist en menschelijke boosheid is in het spel geweest, (bl. 45-47). De Uitgever zelf maakt hierop (bl. 218) de zeer eenvoudige en juiste aanmerking: Men kon toch den storm en het noodweer, waarin de Prins verging, niet wel vooruit bestellen. Deze eenvoudige opmerking, waarvan een kind al het afdoende gevoelen kan, maakt dan ook alle verdere redenering overtollig. - Heinsius werd in 1720 door izaak van hoornbeek opgevolgd, en deze in 1727 door simon van slingeland. Van hoornbeek wordt noch ten goede noch ten kwade gesproken; maar op den roem van slingeland heeft bilderdijk nog al wat af te dingen. Van hem zegt hij, bl. 78: ‘In December van dit jaar 1736 overleed de Raadpensionaris slingeland, wien mede de tijdsomstandigheden dienden om een zekeren naam na te laten. Hij had verstand, zag zeer wel in, dat de Nederlandsche Staat niet bestaan kon zonder een hooger gezag; maar hij had dit hooger gezag liever aan zijn Raadpensionaat verknocht gezien, dan aan een Stadhouder opgedragen. De werkjens, die hij over de staatsgesteltenis in ms. naliet, zijn zeer geacht geweest, tot zij in 1782 (of daaromtrent) gedrukt en algemeen wierden. Hij eindigde met zijn Dienstmeid te trouwen.’ Wanneer men met deze zonderlinge schets siegenbeek's bekroonde Verhandeling over dezen zoo te regt beroemden Staatsman vergelijkt, zal men de gemakkelijkheid bewonderen, waarmede bilderdijk met Diplomaten weet om te springen. - ‘Op hem (vervolgt bilderdijk) volgde van der heim, meer naar het Stadhouderschap hellende dan slingeland, doch geen overvlieger in verstand,’ (bl. 78). Hij overleed in 1746, en werd opgevolgd door jacob gillis. - Het volgende jaar zag de verheffing van willem IV, die, gelijk bekend is, den 25 April 1747 te Veere, en kort daarop bijna al-

[p. 372]

omme, als Stadhouder uitgeroepen werd. - In het daarop volgende jaar leide de Raadpensionaris gillis zijnen post neder, en stein werd zijn opvolger. Bilderdijk noemt dezen (bl. 150) ‘een man van verstand en bedaardheid,’ doch voegt er onmiddellijk, ten aanzien van deszelfs opvolgers, en dus bij anticipatie op het geregte deel, 't welk hun nader te wachten staat, het volgende bij: ‘Op hem heb ik bleiswijk, en op dezen den Zeeuwschen van de spiegel (proh dolor!) [helaas] zien volgen, die van alle de on-Hollandsche Staatsministers van Holland (altijd noodlottig voor ons) de allernoodlottigste was.’ De gebeurtenissen gedurende de Regering van willem IV worden door bilderdijk al zeer beknopt voorgesteld, gelijk trouwens dit geheele Deel slechts uit 160 bladzijden tekst bestaat, hetgeen voor eene Geschiedenis van het geheele zoo woelige tijdvak van 1702-1751 zeker geene evenredige ruimte oplevert. Wagenaar heeft er bijna vier Deelen over, en, men moge dit wat al te uitgebreid vinden, niemand kan beweren, dat hij zich met beuzelingen heeft opgehouden. De Prins overleed den 22 October 1751. Omtrent zijnen dood zegt bilderdijk het volgende: ‘Wij hebben gesproken van een ziekte die hem in 1748 trof, toen de troubles tusschen de Burgerijen en Regenten op 't hevigst waren. Uit deze ziekte, die een gevolg van overspanning was, bleef hem eene zwakheid bij, waarbij zijn gewone kwaal van kortademigheid (gevolg van een val van zijn paard, dien hij nog zeer jong zijnde gedaan had, en waardoor hem de thorax eenigermate was misvormd geworden) toenam, en waartegen men hem in 1751 het gebruik der wateren van Aken aanprees. Hij vond, na dit vier weken lang beproefd te hebben, daar geen baat bij. Naauwlijks teruggekeerd, raakt hij in 't bed, en ongelukkig was Prof. winter (de oorspronk der specifique methode) zijn vertrouwde Lijfarts, die hem overeenkomstig zijn theorie behandelde. Een tot dien tijd ongehoorde dosis

[p. 373]

van Laudanum sloeg de heilzame natuurwerking ter genezing geheel ter neder, en hij bleef er in,’ (bl. 159.) Bilderdijk geeft dus te kennen, dat hij eigenlijk onder eene ongehoorde dosis laudanum gebleven is. Zijne opmerking in het IXde Deel, bl. 28, ‘dat het wonderlijk is, dat willem I, willem II, joan willem friso, en zelfs willem IV, juist in die praecise oogenblikken omkwamen, dat het behoud der Aristocratische factie aan hun dood hing,’ zou den schijn kunnen geven, alsof hij den Lijfarts van iets meer dan bloote onvoorzigtigheid verdacht hield. Doch het verslag van de lijkopening, waarvan de slotsom door den Uitgever op bl. 252 wordt aangehaald, bewijst ook hier het tegendeel. - Eindelijk wordt dit Deel met eene vurige lofspraak op willem IV besloten. Met dezelve verdient vergeleken te worden de meer uitvoerige karakterschets van dien Vorst bij wagenaar, wiens Vaderlandsche Historie daarmede eindigt. Ook wagenaar dacht hoogst gunstig over dezen Vorst. En zoo zijn bilderdijk en wagenaar het dan ten minste bij het afscheidnemen met elkander eens!

Tot dusverre hebben wij een' vlugtigen blik geworpen op de wijze, waarop bilderdijk zijne hoofdpersonen voorstelt. Maar wat moeten wij nu zeggen of zwijgen van zijne oordeelvellingen over de verschillende staatspartijen, en van den historischen stijl, die daarbij ten toon wordt gespreid? Zullen wij voor onze Lezers het deksel van den Aristocratischen addrenpot (bl. 73) opligten? Of zullen wij hun de Regenten uit den Stadhouderloozen tijd voorstellen als Varkens, (bl. 158) die de overige Inwoonders vertrapten en ten koste van hun zweet en blooed gemest werden? Of willen wij liever zien, met welke klem van taal en met welke ongehoorde dosis van welsprekendheid hij de vreemde Kabinetten hunne trouweloosheid verwijt? Wij bepalen ons tot dit laatste, en kiezen daartoe de twee volgende plaatsen:

[p. 374]

Bl. 38. ‘Het duurde nu niet lang, of marlborough werd genoegzaam eensklaps van de Afgod der domme Engelsche natie, de paal waar elke schurfde hond zich aan wreef. Hij moest teruggeroepen. Een Fransch Generaal in zijn plaats gezonden; en de vrede met Frankrijk moest gesloten, en Holland, het hatelijk Holland, dat Engeland van het juk der stuarts bevrijd, en 't een Koning gegeven had, moest trouwloos verlaten en opgeofferd. Met één woord Engeland moest zich Engeland toonen, dat is de vloek van God en de menschelijkheid, met wien het vloek is vereenigd te zijn, en den Zeedraak der Apocalypsis, gelijk Frankrijk de Landdraak is, beide even Godslasterlijk en doemwaardig in alle betrekkingen en aanzichten!’

Bl. 83. ‘'t Kwam nu ook voor den dag, dat de fraaije Kardinaal de fleury de handhaving der pragmatique Sanctie niet aangenomen had dan om ze te breken, en 't ab initio met Beijeren eens was geweest. En thans teekende men in May 1741 een Verbond tusschen Frankrijk en Beijeren. En schoon dit Verbond bekend en in afschrift in elks handen was, lochende Frankrijk het met die onbeschaamdheid die de Duivel niet kennen zou, had een Franschman ze hem niet geleerd.’

‘Wat moet men nu van Koningen en Mogendheden, van Kabinetten en Staatkunde zeggen, als men die opeenstapeling van trouwloosheden beschouwt? Moet men niet van alle Gouvernementen gruwen, en met zielszucht uitschreeuwen: Kom Heere Jesus, kom haastelijk en verdelg ze die uw naam en gezag zoo Godslasterlijk misbruiken!’

‘Men ziet dus, dat het thands geene questie meer was over recht, dat misschien tusschen maria theresia en den Beijerschen Keurvorst twijfelachtig was; maar dat het een openbaar Rooverencomplot was van degenen die zich door Gods Genade Koningen en Vorsten noemden, maar inderdaad door

[p. 375]

den hellevloek op hun zetels gezet bleken te zijn om hun meester den Duivel (wien zij 't hart overgegeven hadden) met rooven, plunderen en menschenmoorden te dienen.’

Zoo nu eens een vreemdeling vroeg: Houden de Hollanders dit dan inderdaad voor Geschiedenis? wat zouden dan de voorstanders van dit werk toch wel antwoorden?

Het overige van dit Deel bevat 1. het begin of inleiding van eigene Levensgeschiedenis van Mr. willem bilderdijk (naar zijn eigenhandig opstel onder zijne nagelatene papieren gevonden) (bl. 161-198); 2. Ophelderingen en Bijvoegselen, voornamelijk van den geleerden Uitgever, (onder welke zeer belangrijke over het beleg en de verrassing van Bergen op Zoom in 1748) (bl. 243-249), en 3. Nalezingen op de vorige Deelen.