Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Waarom heb ik den Priesterlijken stand verlaten en mij in het huwelijk begeven? Door J.Th. Spaan, voorheen Roomsch-Catholijk Priester en Kapelaan in

[p. 364]

de Kerk op het Begijnhof te Haarlem. Te Amsterdam, bij J.Th. Spaan, Zeedijk N^o. 103. 1838. In gr. 8vo. 52 Bl. f :-60.

Het is een zeldzaam verschijnsel, dat een Roomschkatholiek Priester zijnen stand verlaat; nog zeldzamer, dat hij in het huwelijk treedt: het is dus niet vreemd, dat men hierover groote oogen van verwondering opzet; ja niet vreemd ook, dat er zijn, die hierover de lip van afkeuring uitsteken. Ofschoon het tot die teedere gewetensvragen behoort, die men niet altijd voor het Publiek beantwoorden kan, en waarover alleen God en ons geweten kunnen rigten, zoo is het nogtans niet kwaad, dat men, vooral zoo de zaak veel gerucht gemaakt heeft, en indien men het zonder kwetsing der kieschheid of van andere pligten doen kan, openlijk rekenschap geve van dien gewigtigen stap zijns levens. - Dit nu heeft de Heer spaan, in het bovenstaande stukje, naar Rec^s. oordeel, op eene loffelijke wijze gedaan. Hij verhaalt daarin eerst, hoe hij, van der jeugd af, eenen overheerschenden lust tot den geestelijken stand gehad heeft; hoe hij daartoe voorbereid en daarin getreden is, maar, ten gevolge van de kloosterlijke opleiding der Roomsch-katholieke Geestelijken, met zichzelven en met de wereld onbekend. Zijne eerste bestemming was tot Kapellaan van zijnen Oom, Pastoor op het Begijnhof te Haarlem; zijn eerste werk, waartoe hij dringend aangezocht werd, toen hij daar naauwelijks aangekomen was, een jong meisje uit een huisgezin, met welk Oom zeer bevriend was, op eenen Driekoningen-avond de biecht af te nemen, hetwelk, zoo als hij later vernam, door zijnen Oom zelven voorbedachtelijk alzoo beschikt was geworden. [Was dit menschkundig? Dacht Oom toen wel om hetgene, dat hij zoo dikwijls voor het altaar gebeden had: ‘Et ne inducas nos in tentationem (En leid ons niet in verzoeking)?] En ziet! zij wordt het voorwerp zijner liefde, zijner vurige en besliste liefde, die door den omgang met haar huisgezin niet weinig aan-

[p. 365]

gekweekt werd; maar ziet! zij werd ook, helaas! de oorzaak van zijnen val, en wel die zulk een gevolg had, dat hetzelve voor een eerlijk hart niet anders dan op eene eerlijke wijze te herstellen was. Hier streed nu de eisch der Kerk met die der Natuur; en zijne geliefde zelve wilde (en dit doet haar hart eer aan) alléén schande en gebrek verduren, indien hij maar met een goed geweten, als een eerlijk man, in zijnen stand kon blijven; maar hij verfoeide (en dit doet ook zijn hart eer aan) alle zoogenaamde middelen van vereerlijking, die hem door anderen voorgeslagen werden, maar die hem met pligt en geweten voorkwamen te strijden. Weldra werd hij verplaatst aan den Rijndijk bij Leiden, doch waar hem de gedienstige kwaadsprekendheid reeds vooruitgevlogen was; en deze rustte ook niet, om hem den weg der toegenegenheid en des vertrouwens toe te sluiten, toen hij kort daarop naar ter Veere bestemd werd, zoodat men aldaar, reeds vóór zijne aankomst, zoo zeer tegen hem vooringenomen was, dat men der Geestelijke Overheid verzocht, zijne zending weder in te trekken: en nu ziende, dat zijne bediening, overal, waar hij komen mogt, op die wijze nutteloos zou gemaakt worden, nam hij het besluit, om dezelve neder te leggen, en, na rijpen en godsdienstigen berade, ‘volgens het woord Gods, in de H. Schrift en in het hart der menschen opgeteekend,’ (bl. 44) met zijne cornelia in een wettig huwelijk te treden; na welken volvoerden stap hij, zoo al niet van de goedkeuring, althans van de achting en welwillendheid van eenige achtingwaardige Geestelijken verzekerd geworden is, maar ook, helaas! de liefdelooze beoordeeling en behandeling van anderen, tegen hem en zelfs tegen zijne bloedverwanten op de hatelijkste wijze betoond, ondervonden heeft.

Dit is de hoofdzakelijke inhoud van dit welgeschreven boeksken, dat Rec. met belangstelling en genoegen gelezen heeft, en waarvan hij zich niet verwondert, dat reeds een tweede druk aangekondigd is. Er blijkt ook uit, dat de Schrijver zich in goeden stijl en zelfs met

[p. 366]

warmte van welsprekendheid weet uit te drukken: hier en daar heeft de wijze van voorstelling wel iets hoog opgewondens; maar men mag daarvan welligt iets op rekening van de buitengewone omstandigheden stellen; en het is niet van dien aard, dat het de historische waarheid der daadzaken benadeelen kan. Het slot, behelzende eene dichterlijke sictie, betrekkelijk op de daar vermelde onbeschofte beoordeeling van zekeren Hoogwaardigen man, is voor een prozaïsch historisch verhaal misschien te poëtisch, maar op zichzelf en in de gegevene tegenstelling treffend en scherp gepunt. - Wat de zaak zelve betreft, Rec. kan voor zichzelven niet anders dan 's mans handelwijze in de omstandigheden, waarin hij zich bevond, billijken; en hoe men ook als Katholiek, of als Protestant, daarover oordeelen moge, dit zal toch, meent hij, ieder vriend van Godsdienst en Christelijke zeden moeten toestemmen, dat de Heer spaan eerlijker, betamelijker, pligtmatiger gehandeld heeft, dan de zoodanigen, als wij vreezen dat er wel zijn, die in dergelijk geval zich met eene zoogenaamde vereerlijking van het onteerde voorwerp hunner louter zinnelijke liefde vergenoegen, en hetzelve aan al de smarten van zelfverwijt en schande ter prooije laten, terwijl zij zelve in vrede op hunne pastorij blijven zitten, en het goede en vette der aarde genieten; of ook dan dezulken, die zich aldaar in sombere stilte aan geheime zonden overgeven, welke wel voor het oog der wereld verborgen blijven, of ten minste kunstig verborgen gehouden worden, en hun, zelfs bij liefdelooze veroordeeling huns uiterlijk zwakkeren broeders, den naam van heilig en eerwaardig laten, maar die desniettemin naakt en geopend liggen voor de oogen desgenen, aan wien allen rekenschap verschuldigd zijn. Treurige gevolgen (men ziet het op nieuw uit dit voorbeeld) van het heillooze Coelibaat der Geestelijken, dat van den beginne des Christendoms alzoo niet geweest is; waartegen, toen men het allengs als een' hooger' trap van heiligheid aanprees, zich ten allen tijde vele stemmen verheven hebben; dat eindelijk door het

[p. 367]

hiërarchisch gezag van Paus gregorius VII meer en meer doorgedreven, en door het Concilie van Trente tot eene kerkwet verheven is; maar dat ook zoo menige anders brave Geestelijken in den ongelukkigen tweestrijd gebragt heeft, of om openlijk of heimelijk zondig, ja misdadig te worden, of om de magtige stem der Natuur in hun binnenste te smoren, maar ook door beide zoo vele zonden en jammeren over de Roomschkatholieke Geestelijkheid en Christenheid gebragt heeft. En is het dan wonder, dat een man, als de Heer spaan, in de boven beschrevene omstandigheden schrijft: ‘Er is een Regt, zoo heilig en zoo Goddelijk, dat alle menschelijke wetten daarvoor verstommen moeten; en dat regt heb ik geraadpleegd. Er is een Band, zoo innig en zoo krachtig, dat niemand zijn hart daaruit kan losmaken, zonder de levensader van zijn bestaan, ja van de gansche schepping door te scheuren; en die band hield mij gebonden. Er is eene Stem, die sterker spreekt, dan het wild geschreeuw der onverstandigen, of het aanmatigend gezag van gewetensdwingelanden; en naar die stem heb ik geluisterd. Er is een Regter, wiens uitspraak meer moet gelden, dan de duizende rampen, waarmede ons de dweeperij of de onregtvaardigheid bedreigt; en die Regter sprak mij vrij.’? Moge hij die goedkeuring zijns gewetens en de genoegens van eenen gelukkigen echt bestendig blijven genieten, en in zijnen nieuwen stand den zegen van den barmhartigen Kenner en Regter der harten ondervinden!