Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Handleiding tot het geven van Huisselijk Onderrigt in de Godsdienst, door F. Busch. Naar het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij J.D. Sijbrandi. 1838. In gr. 8vo. XII en 273 Bl. f 2-65.

Konden wij de geheele Voorrede des Vertalers van dit boek uitschrijven, wij zouden het naar zijne aanleiding, waarde en strekking ligt het best doen kennen. Wat deze Vertaler van zijn eigen werk, ter wijziging en bekwaammaking van het oorspronkelijke voor onze landgenooten, zegt, ziet de lezer al spoedig volkomen juist en naar waarheid te zijn. Men bemerkt dan ook, wat den vorm aangaat, geheel niet, dat men eene vertaling leest; schoon het ons voorkwam, dat het hier en daar moeite moet gekost hebben, den langen, ingewikkelden zin, welken een Duitscher niet ligt geheel vermijdt, regt Hollandsch en duidelijk te maken (ce qui n'est pas clair, n'est pas Français, zeggen onze zuidelijke naburen). Zoo wij eenig bezwaar tegen den Eerw. sijbrandi, aan wien wij de overzetting verschuldigd zijn, wilden inbrengen, het zou zijn, dat hij zich niet nog wat meerdere vrijheid veroorloofd heeft, door wat meerdere eenvoudigheid, beknoptheid en vastheid van denkbeelden in het werkje te brengen, waarvoor wij Z. Eerw. ten volle berekend zouden gehouden hebben. Ondertusschen is het mogelijk, dat het werk in zijne tegenwoor-

[p. 304]

dige gedaante aan velen beter voldoet. En in allen gevalle strekt bescheidenheid den nog jeugdigen Prediker tot eer.

Het boek, zoo als het is, verdient alle aanprijzing. De Schrijver behoort tot de gelukkige uitzonderingen onder zijne landgenooten, die tot geen uiterste, hetzij van nieuwheid en ligtzinnigheid, hetzij van opzettelijke ouderwetschheid en slaafsche gehechtheid aan de letter des Bijbels, vervallen. Zijn boek is te dezen aanzien in dien gelukkigen geest, welke in ons land bij de bekwaamste en beste Leeraren gevonden wordt. Waarin het zich, als voortbrengsel van het nieuwere Duitschland, nog mogt onderscheiden, dat strekt ten deele, om het meer aan te prijzen. Wij bedoelen die ligte tint der leer van den beroemden schleyermacher, waardoor de persoon van den Zaligmaker, als het beeld en de eigene openbaring der Godheid, nog boven zijne leer in het licht treedt. Wij zeggen echter ten deele. Want onze straks geuite wensch, dat de Vertaler nog meer mogt omgewerkt hebben, doet van zelve zien, dat wij niet alles goedkeuren. Schoon toch de Schrijver het wonderdadige rond en openlijk erkent, hij spreekt er echter hier en daar over, of er eenige twijfel ten opzigte van het geheel bovennatuurlijke in dezen bij hem bestond; alsof het, met name bij de Apostelen, uit de magt en grootheid van hunnen geest, door God bezield, kon verklaard worden. Dergelijke komt ons verkeerd voor. De Schepping is het eerste wonder; en zoo min wij dat kunnen verklaren, kunnen wij ook de overige vruchten der Almagt.... meer dan gelooven. Zwakke geesten ergeren zich ligt aan zoo iets.

Eene andere aanmerking is van tegengestelden aard. De Schrijver geeft zich, onzes achtens, al te veel moeite, om zijne leer in de vormen van het oude kerkelijke stelsel te gieten. Om slechts iets te noemen: de bekeering wordt blijkbaar als een algemeen en stellig vereischte bij den Christen gevorderd. Hij verzacht dit denkbeeld wel in zoo verre, dat zij bij sommigen onmerkbaar, als van der jeugd af plaats grijpt. Maar, is dit genoeg? Is het gansche denkbeeld niet tijd- en plaatselijk, in de geschiedenis der stichting van de Kerk gegrond, toen allen afgeweken waren, en Joden en Heidenen, al even verwerpelijk voor God, tot nieuwe menschen, tot Christenen moesten worden? Bestaat er voor ons, in het algemeen, eene andere dan de gedurige bekeering, dan de strijd om in te gaan? En zoo er oogenblikken van bijzonder nadenken, van waarachtige verbetering bij ons

[p. 305]

voorkomen, - komen die juist maar eens? Indien Recensent aan de kracht van zulk eenen, meestal voorbijgaanden, ernst en droefheid geloofde, volgens de leer, dat de bekeerden wel vallen, maar niet vervallen kunnen, hij zou althans tusschen twee tijdperken in zijn leven, voor die gelukkige gebeurtenis, in het onzekere zijn, en daardoor misschien alle vrucht dezes geloofs verliezen.

Doch, zoo als wij zeiden, anderen zullen het boek daarom te eer verkiezen. En die dit ook niet doet, zal er evenwel het uitnemendste voedsel voor zijnen geest vinden. Het is, zoo als uit den titel blijkt, met een bijzonder oogmerk geschreven, en wel bepaaldelijk, volgens de Voorrede, voor eene moeder, die hare eigene dochter gaarne godsdienstig onderwijs zoude mededeelen. De Voorredenaar meent, dat het vooral in ons land aan soortgelijke moeders, of ook vaders, niet zal ontbreken, omdat hier, volgens wijze verordeningen, op de scholen, behalve Bijbelsche geschiedenis en dergelijke algemeen aangenomene waarheden, geen zoodanig onderwijs wordt gegeven. En inderdaad, waar dit met de huiselijke opvoeding en het ouderlijk bestuur kan zamengaan, (waartoe dit boek hulp en leiding biedt) daar zal zulks gewis van de beste gevolgen zijn. En tot dat einde prijst zich het werkje uitnemend aan. Het onderwijs hecht er zich geheel aan den Bijbel, zonder de Natuur te verwaarloozen. Het vooronderstelt (volgens een in Duitschland thans vrij algemeen aangenomen denkbeeld) zekere kiem van Godskennis in den mensch, die door Natuurbeschouwing en Bijbelleer vooral slechts ontwikkeld wordt. Wij voor ons denken daarover eenigzins anders. De wet der zeden in ons en de Natuur buiten ons; ziedaar wat wij voor het gegevene achten, waaruit de Godsvrucht daarna voortspruit. Doch, dit doet niets ter zake. Van het mindere tot het meerdere opklimmende, geeft de Schrijver een schoon tafereel van alles, wat de mensch te weten noodig heeft.

Ook verbeelde men zich niet, dat het boek alleen tot gezegde einde zou kunnen dienen. Neen; als leesboek, tot eigen onderwijs, als middel om het geleerde niet weêr te verliezen, ja als handboek voor Predikanten zelve, kan het allezins dienen: is het ook niet om het geheel te volgen, het zij dan om het goede er uit te behouden. Doch, dit alles spreekt immers van zelf. Wij leggen de pen neêr, en wen-

[p. 306]

schen busch en zijnen Vertaler het meeste genoegen van dezen arbeid.