Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

[p. 285]

Johannes Wessel, een Voorganger van Luther. Tot kenschetsing van de Christelijke Kerk en Godgeleerdheid, bij haren overgang uit de Middeleeuwen in den tijd der Hervorming. Van [door] Dr. C. Ullmann, gewoon Hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Halle. Uit het Hoogduitsch vertaald en met Aanmerkingen vermeerderd door W.N. Munting, Predikant te Leyden. Te Leyden, bij de Wed. D. du Saar. In gr. 8vo. 528 Bl. f 4-40.

Reeds de namen van Schrijver en Vertaler doen ons verwachten, dat wij hier een degelijk werk, eene kostbare bijdrage tot de Geschiedenis der Godgeleerdheid en met haar verbondene wetenschappen, ontvangen. In deze verwachting wordt de lezer dan ook geenszins teleurgesteld. Ullmann, die kennis en wetenschap waardeert, waar en bij wie ze gevonden worden, heeft zich, gelijk de Eerw. munting met volle regt zegt, ook inzonderheid bij den Nederlander verdienstelijk gemaakt, door hem, als resultaat van veeljarige studie en onderzoek, bij hetwelk alle bedenkelijke bronnen gebezigd zijn, nader bekend te maken met eenen Man, die, onder den Goddelijken zegen, een zoo voornaam wegbereider voor de Hervorming hier te lande geweest is. De Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leyden heeft dus den Hoogleeraar eene verdiende schatting toegebragt, door hem vóór twee jaren onder hare buitenleden op te nemen.

Kortelijk willen wij den inhoud van dit werk opgeven, dat alleen regt gewaardeerd kan worden door hem, die het zich aanschaft, leest en herleest. In de Inleiding wordt de eeuw, waarin j. wessel - bij ons meest onder den naam van wessel gansefort bekend - leefde, in krachtige trekken geschetst. Zij was die van trapswijzen overgang uit het scholastieke en mystieke der Middeleeuwen tot de Godgeleerdheid der Hervormers, vooral door den invloed der vrije geestelijke vereenigin-

[p. 286]

gen (die dikwerf met de Monniken, vooral met de bedelorden, in strijd waren) op het volk, de jeugd en de herschepping der Godgeleerde wetenschap. Onder deze vereenigingen bekleedde de Broederschap van het Gemeene Leven (over welke wij eene zoo uitmuntende Verhandeling van den geleerden delprat bezitten, waarvan ook de Schrijver een waardig gebruik heeft gemaakt) eene uitstekende plaats.

De levensgeschiedenis van wessel is in drie Hoofdstukken verdeeld, in het eerste van welke zijne afkomst, jeugd en vroegere vorming wordt behandeld. In eene uitvoerige noot (op bl. 34) vindt men verschillende meeningen over den oorsprong van den naam gansefort, volgens anderen gansevoet of gozevoet (doch wij geven liefst, met Schrijver en Vertaler, de voorkeur aan de eerste lezing). In het tweede wordt hij in den mannelijken leeftijd, in het derde in zijnen ouderdom beschouwd; terwijl wij hier tevens eene karakterkundige beschouwing van wessel vinden ingevlochten, die hem tot hooge eere strekt. Immers, nevens vele andere beminnelijke hoedanigheden, bewonderen wij in hem den schoonen, vrijen waarheidszin, die overal uitblinkt. Vast in de hoofdwaarheden, onbewegelijk in de gronden van een Christelijk leven, stond hij nooit halsstarrig op zijn stuk, maar was er steeds op uit, om in kennis der waarheid toe te nemen; want deze zocht hij zijn geheele leven door, ondernam ter harer liefde talrijke reizen, en trachtte haar niet slechts uit de diepte van zijn eigen hart, maar vooral uit de H. Schriften op te delven; en overal zocht hij haar in liefde, daar bij hem kennis en liefde onafscheidbaar waren, en in zijne schatting beide vereenigd de volle waardij aan het leven gaven. Geen wonder, dat een man, die uit zoodanige beginselen werkzaam was en naar zulk een doel streefde, reeds bij zijn leven de liefde en vereering van wetenschappelijke, edele en Christelijke menschen genoot; maar dat ook de nakomelingschap, naarmate zij hare aandacht meer op hem gevestigd heeft, zijn edel karakter, zijne wetenschap,

[p. 287]

en wat hij tot voorbereiding der gezegende Kerkhervorming gedaan heeft, dankbaar huldigde. Deze zijne betrekking op die Hervorming wordt aan het slot van genoemd Hoofdstuk ontwikkeld.

Het tweede hoofdgedeelte des werks is aan eene meer opzettelijke beschouwing van het theologisch standpunt, waarop wessel stond, gewijd. Zeer uitvoerig leert men hier 's mans denkbeelden over God en diens betrekking tot de wereld, over den mensch in zijne betrekking tot God, bijzonder in de inrigting der Verlossing, en over de leer der Kerkgemeenschap en de zoogenaamde middelen des heils kennen, waarbij men zich telkens, al stemt men ook niet met alles volkomen in, over eene zoo hooge mate van verlichting in een doorgaans nog zoo donker tijdperk moet verwonderen.

Eene opgave der voortreffelijke grondstellingen van dezen uitmuntenden Godgeleerde over de Beoefeningsleer besluit het eigenlijke werk, welks waarde nog verhoogd wordt door geleerde Bijlagen, over de Broeders van het Gemeene Leven, over wessel's schriften en derzelver uitgave, en over de Schrijvers, welke hem tot het onderwerp hunner geschriften gemaakt hebben; terwijl eindelijk nog een nader toevoegsel over de namen van het onderwerp des boeks gegeven wordt. Aan het nog onvolledig gebleven werk over wessel, van onzen Landgenoot muurling, wordt door Schrijver en Vertaler beide verdiende hulde gebragt. Beide hebben het hun bekende gedeelte van hetzelve meermalen geraadpleegd, en de laatstgenoemde wenscht, dat de arbeid van ullmann dien jeugdigen Geleerde wederkeerig tot voltooijing van zijnen arbeid moge dienstig zijn, die eerst ter kennis van den Duitschen Hoogleeraar kwam, toen hij het eerste of biographische gedeelte van zijn boek reeds geheel had afgewerkt.