Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Bekeering van Doctor A. Capadose, Portugeesch Israëliet. Uitgegeven door het Genootschap der Vrienden van Israël te Neuchatel. Uit het Fransch vertaald door M.J. Chevallier. Te Amsterdam, bij G. van Peursem. 1837. In gr. 8vo. 64 Bl. f :-90.

Hoe men ook over Joden-bekeeringen in het algemeen, en over die van de beruchte Proselyten capadose en da costa in het bijzonder denke, dit is zeker, dat

[p. 279]

eene getrouwe geschiedenis van zulke overgangen tot het Christendom stof tot belangrijke ziel- en menschkundige opmerkingen zou kunnen geven. Doch hiertoe is het ook onontbeerlijk noodig, dat zulke geschiedenissen volledig en getrouw, zonder achterhouding, zonder opsmukking, geschreven zijn: ontbreekt er toch de volledigheid aan, dan raakt men niet alleen met den waren staat van zaken niet bekend, maar men vergist zich ook ligtelijk in de oorzaken en gevolgtrekkingen; en kan of wil de Schrijver daaraan niet voldoen, omdat het somtijds hartsgeheimen raakt, die men aan het Publiek niet openbaren kan, dan deed hij beter met zulk eene onvolledige geschiedenis terug te houden. Vindt men reden, om opsiering en overdrijving in zulke verhalen te vermoeden, men raakt ligtelijk in verzoeking, om, zoo al niet de waarheid, althans de waarde van het gebeurde te betwijfelen.

Daar het bovenstaande verhaal wel door het op den titel gemelde Genootschap uitgegeven, maar, op deszelfs verzoek, door den Heer capadose zelven, toen hij in Zwitserland was, opgesteld is, mag men daarin natuurlijk de noodige volledigheid verwachten; en men vindt er ook een aantal meer of min belangrijke bijzonderheden in, die tot kennis van deszelfs overgang tot het Christendom kunnen leiden. Maar in datgene, waarop het meest aankomt, in het vermelden van de eigenlijke en naaste oorzaken, die hem tot dien overgang gebragt hebben, vindt Ref. eene onvolledigheid, die hem niet bevredigd heeft. Immers bl. 11 verhaalt capadose, dat hij eens zeer gebelgd was over een paar dichtregels van bilderdijk, die zijn vriend da costa hem mededeelde, omdat hij daarin eene sluwe list meende te zien, om hen tot het Christendom te verleiden; en nu volgt hierop onmiddelijk, dat hij en zijn vriend, van dien dag af, het Woord Gods, en wel de Schriften des Nieuwen Verbonds, ten onderzoek in handen namen: hier is eene gaping, die niet aangevuld, iets raadselachtigs, dat niet opgelost wordt. - Zoo zegt hij ook t.d.p., dat bilderdijk ‘gedurende zoo vele jaren in naauwe be-

[p. 280]

trekking met hem gestaan had, zonder hem ooit van het Christendom te reppen;’ maar bl. 29 zegt hij van hem, ‘dat deszelfs schriften en gesprekken eenen aanmerkelijken invloed op hun godsdienstig bestaan gehad hebben:’ hier is wederom eene gaping, en zelfs eene zekere strijdigheid. - Zoo spreekt hij bl. 29 en 30 wel van het afleggen zijner geloofsbelijdenis bij den Pred. egeling; maar of dit na voorafgaand onderwijs bij denzelven, of wel alleen ten gevolge van eigen onderzoek geschied zij, dit wordt niet gemeld.

Voor het overige, gelijk wij de zaak zelve den Kenner der harten overlaten, zoo laten wij ook deze en gene overdrevene en zonderlinge wijze van voorstelling en uitdrukking voor rekening van den Schrijver, en willen hierover geen' pennestrijd voeren, die noch aangenaam noch nuttig is; terwijl wij over het geheel met dit boeksken op verre na zoo hoog niet loopen, als de Zwitsersche Uitgever pettavel en de Hollandsche Vertaler chevallier, die beide hetzelve met eene aanprijzende Voorrede voorzien hebben.