Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Adriaan en Margaretha, of de Heldendood van Sebastiaan de Lange. Oorspronkelijk Historisch Romantisch Tafereel uit de Zestiende Eeuw. Te Amsterdam, bij G. Portielje. 1836. 198 Bl. f 2-20.

Gelijk in alles mode heerscht, zoo ook in den vorm der Romans en geheel of ten deele verdichte Verhalen. Vandaar, dat het grootste getal van foortgelijke, ook der oorspronkelijke lettervruchten, thans met den naam van Historisch-Romantische Tafereelen prijkt, dewijl zij een of ander, meerder of minder bekend, voorval uit de Geschiedenis ten grondslag hebben, en het lezend publiek met den geest van het tijdvak, waaruit ze genomen zijn, nader bekend moeten maken.

De Schrijver van het voor ons liggend werkje, die zijnen naam niet noemt, en ons naar zijne woonplaats door de letters Z..... K. laat gissen, maarons zegt nog jeugdig te zijn, - wat het voortbrengsel zijner pen trouwens buitendien wel eenigzins zou doen vermoeden, - schijnt, als Rec., wat daaromtrent in de Voorrede gezegd wordt, wél begrepen heeft, tot de uitgave er van besloten te hebben, om, naar zijn vermogen, de wel eens gemaakte aanmerking te helpen logenstraffen, dat geen Hollander in dit vak kan uitmunten, dewijl hij in gevoel en verbeelding bij zijne naburen verre achterstaat. Ofschoon nu het ongegronde dezer aanmerking althans door onzen van lennep reeds voor genoegzaam bewezen mag gehouden worden, kan niemand den Schrijver het regt betwisten, om ook zijne proeve zij-

[p. 180]

nen landgenooten aan te bieden; en welligt had hij ruim zoo voorzigtig gehandeld, door over de redenen, die hem daartoe genoopt hebben, in het geheel niet uit te weiden.

Hoe dit zij, daar hij zegt, dat eene bescheidene beoordeeling hem niet ongevallig, zelfs aangenaam wezen zal, vertrouwt Rec., die alle onbescheidenheid veracht, maar opregtheid als hoofdvereischte eener beoordeeling aanmerkt, dat hij de volgende, die hem toonen zal, dat hij het boekje meer dan een vlugtig doorbladeren heeft waardig geacht, wel als eene in den door hem verlangden geest geschrevene zal willen opnemen.

De Schrijver verplaatst ons in Zeeland, tijdens een deel der fiere bewoners van dat gewest, na de inneming van den Briel door de Watergeuzen, in het voorjaar van 1572, zich insgelijks aan het dwangjuk van den bloeddorstigen alva trachtte te ontworstelen, en wel voornamelijk is de stad Vere het hoofdtooneel der handeling, en een harer voorname inwoners, sebastiaan de lange, die zijn leven in een' scheepsstrijd tegen de Spanjaarden liet, de historische hoofdpersoon; terwijl de Baljuw der stad, rollé, benevens den edelen jacob simonsz. de rijk, en meerdere met name bekende Watergeuzen, of andere personen, die in de gebeurtenissen dier dagen eene rol speelden, het tafereel helpen vormen, dat verder voltooid wordt door eenige karakters, welke, zoo ver wij weten, niet aan de Geschiedenis ontleend, maar uit het brein des Schrijvers geboren zijn, dewijl hij die voor het geheel van zijnen Roman behoefde. Van deze laatsten zijn adriaan, de zoon van den aanvankelijk naar de Spaansche zijde overhellenden Baljuw, margaretha, de dochter van de lange, de huisvrouw van dezen laatsten, en een ondeugende Jezuit, wel de voornaamsten, en het Roman-thema komt kortelijk hierop neder, dat de liefde der beide genoemde jongelieden, na eerst in de afkeuring van rollé en de kwaadaardige lagen van den onwaardigen Geestelijke vele hinderpalen ontmoet te hebben, eindelijk, na den dood van den laatsten en de politieke bekeering van den eersten, echter niet vóór dat margaretha's vader op de boven vermelde wijze was omgekomen, door een' gelukkigen echt bekroond wordt.

Deze aanvullingen en verzieringen stonden den Schrijver vrij, en de wijze, op welke hij ze met de historische voorvallen verbonden heeft, is niet zonder verdienste; maar eene

[p. 181]

onzer voorname aanmerkingen op dit historisch gedeelte betreft de hoofdgebeurtenis, op den titel uitgedrukt, als zijnde de heldendood van sebastiaan de lange, ons hier breedvoerig afgeschilderd als een gevolg van diens eigen heldhaftig en welberaden besluit. Had de Schrijver zich, ten aanzien der geschiedkundige waarheid dezer hoofdgebeurtenis, niet op hooft beroepen, wij zouden het welligt niet noodig geacht hebben, angstig te onderzoeken, waar hij eene van de gewone verschillende lezing had gevonden, maar nu gaf hij zelf ons aanleiding, om de door hem opgegevene bron te raadplegen, en hier lezen wij, dat het schip, onder 't bevel van de lange, ‘van vier Koninxscheepen aan boordt geklampt, en geëntert, maar niet verwonnen was; mits een van de zijnen, als hij geen' ander' uitkoomst zagh, den brandt in de kruydkaamer stak, en 't geschil, met eeven schricklijk een op- en needersprong van vrienden en vijanden, beslechtte. Welke oovermaat van moedt,’ voegt hooft er bij, ‘d' eerste van deeze soort is, die ik in onze beroerten geleezen heb.’ - 't Komt Rec. dus voor, dat, naar de getuigenis van een of meer geredde schepelingen, niet de lange zelf, maar een zijner fiere onderhoorigen, dit wanhopig besluit heeft gevormd en uitgevoerd, waardoor, zulks aangenomen zijnde, veel van de belangstelling verloren gaat, die dit vrij uitvoerig gedeelte des verhaals anders den lezer zou inboezemen, terwijl de juistheid van den titel daardoor tevens vervalt.

Dan, dit daargelaten, heeft de Schrijver zijne historische personen overigens met hier voldoende waarheid, en doorgaans tevens met waardigheid, afgeschilderd, en ook zijne geheel verdichte karakters zijn meestal goed volgehouden; terwijl zucht voor zuivere Godsdienst en echt vaderlandsche zeden overal doorstraalt. De stijl is onderhoudend en vloeijend; alleen is, naar 't ons voorkomt, niet genoeg onder het oog gehouden, dat men zich het schrijven van een boek in proza, niet van een episch gedicht had ten doel gesteld, daar in het eerste althans zulke gerekte verhalen, als b.v. dat, hetwelk aan een' der ingevoerde personen, wegens de laatste levensuren van de lange, wordt in den mond gelegd, misplaatst zijn; verhalen, die eene teederminnende gade en dochter, gelijk hier, onmogelijk met geduld ten einde toe kunnen aanhooren, alvorens zij ten minste den uitslag van het voorgevallene, waar het voor haar gevoel het meest op aankomt,

[p. 182]

vernomen hebben. Vanhier dan ook dat dikwijls zwellende in den stijl, en dat telkens aanbrengen van dichterlijke beelden en vergelijkingen, tot in de gesprekken van ruwe Zeeuwsche visschers toe, welke toen zeker wel niet gezegd zullen hebben: ‘Eindelijk glansde de vierde morgenzon uit de oosterkimmen; zij scheen als uit zee op te rijzen, en gaf aan de blaauwe golven eene gouden tint; zij verguldde de stengen en spiegelde zich op de hagelwitte zeilen, die door de zoele morgenlucht slechts zwak bewogen werden,’ en wat dies meer is. Zich geheel in de omstandigheden zijner handelende personen te verplaatsen, is een voornaam vereischte in den Romanschrijver. Over het algemeen komt de zon, naar het bestek van dit boeksken, er ook menigvuldig genoeg in voor, en de Schrijver had haar even goed de verschuldigde hulde kunnen betoonen, zonder haar, met den dageraad enz., zoo herhaalde malen in persoon te laten paradéren of als beeld te bezigen.

Verder vraagt Rec. den Schrijver, of sommige vergelijkingen, b.v. die van dagen van geluk met meeuwen, welke rondom een vaartuig fladderen (bl. 172), den toets van echten smaak, en uitdrukkingen als: ‘de hemel strooide geen vriendelijk schijnsel voor zijne voeten’ (bl. 84), - ‘de krijgers waren in menigen kamp verhard’ (voor gehard, bl. 87), - ‘zijn gelaat was hier en daar met een enkel likteeken bezaaid,’ dien der gezuiverde taalkunde wel volkomen kunnen doorstaan; maar erkent gelijktijdig, dat ook hier en daar treffende en welaangebragte beelden en bevallige passages voorkomen, en dat de jeugdige Schrijver, bij al het zwakkere van dezen zijnen eersteling, aanmoediging tot het voortbrengen van meerdere echt vaderlandsche lettervruchten verdient, bij welke welligt de hier gegevene wenken niet voor hem zullen verloren wezen.