Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Beschouwingen over belangrijke Onderwerpen der Natuurkunde, door H. van Blanken. Te Zwolle, bij J. Zeehuizen, Jun. In gr. 8vo. 158 Bl. f 2-:

Zes brieven, waarvan de eerste de verschillende hypothesen over het licht vermeldt en beoordeelt. De Schrijver helt meest over tot het stelsel der vibratie, schoon erkennende, dat het niet voldoende alle verschijnselen verklaart. - De tweede brief handelt vooral over den regenboog, en begint daartoe met de reflexie en refractie te verklaren. - Tot den derden levert de warmte het onderwerp. Met betrekking tot den door den Schrijver vermelden slinger, uit koper en ijzer zamengesteld, merken wij aan, dat deze noch aan het oogmerk voldoet, noch de voorkeur verdient boven die vele zinrijke en vernuftige, later voorgeslagen, of reeds door musschenbroek, Introd. ad Philos. natural. § 674 sqq. (om geene nieuweren aan te halen) beschreven en afgebeeld. Ook had bladz. 52 kunnen gezegd zijn, dat en waarom een stuk ijzer, aan den eenen kant gloeijend gemaakt, aan de andere zijde heet wordt, wanneer het wordt opgehangen met het gloeijende einde naar beneden; terwijl het koude gedeelte weinig of geene warmte aanneemt, wanneer dit beneden hangt. Uit deze proef ziet men tevens, dat de meerdere of mindere warmtegeleiding niet enkel van de hoedanigheid, maar ten deele ook van den stand der ligchamen afhangt. - De vierde brief vervolgt de beschouwing der warmtestof; nu evenwel meer uit het oogpunt der temperatuur, overgaande ten deele in algemeene, natuurkundige geographie, zoo als de beschrijving van den grooten golfstroom in den

[p. 175]

Atlantischen Oceaan. Eene zinstorende drukfout is bladz. 63, waar fig. 25 moet zijn fig. 24. Bladz. 64 zal 32^o moeten zijn 32′. Althans dit laatste is nagenoeg de schijnbare middellijn van de zonneschijf. Dat de lengte van den dag sedert hipparchus geen 1/100 seconde zou zijn veranderd, moge waar zijn; schoon Rec. betwijfelt, of la place of iemand anders tot dien graad van fijnheid kunne waarnemen, tenzij men uit eene reeks van jaren het bij gevolgtrekking afleidde. Doch, hoe groot een sterrekundige hipparchus ook was, wij weten toch wel, dat hij geene werktuigen bezat, fijn genoeg, om hem op gedeelten van seconden te kunnen vertrouwen. - In verband tot de inwendige, oorspronkelijke warmte van den aardbol, boven door hem vermeld, gaat de Schrijver in den vijfden brief over tot de behandeling der vulkanen en aardbevingen. Kluchtig is op bl. 94 de voorbarigheid der Engelschen, die een, in 1810 plotseling bij San Miguel uit zee door vulkanische werkingen opgerezen eiland, als eene geschikte wijkplaats voor schepen, plegtiglijk in bezit namen en Sabrina noemden, daar het zich langzamerhand weder ontbond en door de golven verslonden werd. - De overgang van dit een en ander tot de luchtsteenen is zachter, dan die in het begin van den zesden brief: ‘In mijnen vorigen brief zeide ik, dat velen het niet voor geheel onwaarschijnlijk hielden, dat er somtijds steenen uit de Maan naar de Aarde geworpen werden; ten einde u te beter in staat te stellen, om zelf over deze waarschijnlijkheid eenigzins te kunnen oordeelen, zal ik met eene korte beschrijving van het oppervlak der Maan aanvangen.’ Hij toont vervolgens aan de wijze, om de hoogte der Maanbergen te meten; berekent de wederkeerige aantrekking van dat hemelligchaam en onze Aarde, en eindigt met eene berekening van de kracht, die vereischt zou worden, om eenen steen van daar binnen het gebied van den dampkring der Aarde te slingeren; waaromtrent wij alleen aanmerken, dat de Schrijver over de, meermalen tegen den lunarischen oorsprong der luchtsteenen gemaakte, en vooral door olbers met scherpzinnige berekeningen gestaafde bedenkingen nopens de bepaalde rigting van den uitwerpenden vulkaan, wat al te luchtig heenstapt. Uit bladz. 143, waar de Schrijver, in den zesden brief, spreekt van ebbe en vloed, als iets, dat hij liever voor eenen volgenden brief wil besparen, zouden wij bijna tot de verwachting besluiten van een tweede stukje, dat

[p. 176]

door den Uitgever dan wel wat netter uitgevoerd en goedkooper gesteld behoorde te worden.