Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Gronden van de Leer der Smetstoffen (,) door M.E.A. Naumann, Hoogleeraar te Bonn. Uit het Hoogduitsch vertaald door C. Pekelharing, Med. Cand. Met eenig Voorberigt van Prof. F. van der Breggen, Cornz. Te Amsterdam, bij J.D. Sijbrandi. 1837. In gr. 8vo. XII en 92 bl. f 1-:

De Student in de Geneeskunde, pekelharing, ondernam, op raad van zijnen Leermeester, den Hoogleeraar van der breggen, de vertaling van dit boeksken, om zich met eenigen arbeid te verzetten, na het doorstaan eener belangrijke ziekte. Hij slaagde zoo wél, dat genoemde Professor hem den raad gaf zijnen naam te noemen, en zijn H. Gel. wilde de Verhandeling wel met eene Voorrede vereeren. Door deze wordt men onderrigt, dat de Hoogl. naumann de smetstoffen, tegen het heerschend gevoelen, niet als iets levends beschouwt; dat hij echter van het begin des onderzoeks af in dit boekje de smetstof als iets levends voorgesteld heeft, om des te duidelijker naderhand de onmogelijkheid dezer onderstelling te bewijzen.

[p. 159]

De Verhandeling zelve behandelt bepaaldelijk de smetstoffen. Zij zal echter gelijktijdig de Cholera meer bijzonder ten aanzien der besmettelijkheid beschouwen. Het is vooral naumann, die, naar het gevoelen van den Heer van der breggen, schier ontegenzeggelijk bewijst, dat men de Cholera voor eene contagieuze ziekte houden kan. Wij, die alsnog niet bekomen en meer dan verzadigd zijn van al het getwist over de al of niet besmettelijkheid der Cholera, en die er zoo veel over hebben moeten hooren en lezen, wij hopen, dat men het ons ten goede zal houden, dat wij niet weder als van nieuws af daartoe terugkeeren. Wij zullen ons slechts bepalen bij een kort verslag van dit werk, en het voor desbegeerenden overlaten, nog eens op dit boek terug te komen met bijzondere betrekking tot de Cholera.

Ofschoon Prof. van der breggen op de orde van dit werkje eenige aanmerkingen schijnt te hebben, komt ons alles voor, geregeld en zamenhangend genoeg voorgesteld te zijn, dat eene mededeeling bij wijze van uittreksel niet wel doenlijk is. Wij zullen derhalve meer aankondigen dan beoordeelen. Het onderwerp is tevens voor zulk een verschil van oogpunten vatbaar, dat eene beoordeeling als van zelf bestrijding zoude worden, waardoor wij te verre konden afdwalen.

De smetstoffen worden door den Schrijver beschouwd als vaste en vlugge. Alle smetstoffen der snel verloopende ziekten worden in het bloed gevormd. Het eigenlijk voertuig is de wasem van het bloed, en verder de overige, uit het bloed (bloedmassa? dit woord toch schijnt thans eene geliefkoosde uitdrukking te worden) afgescheidene vochten, in eene afdalende lijn tot de pis toe, waar eindelijk het vermogen, om de smetstof gebonden te houden of in zich op te nemen, geheel verloren schijnt gegaan te zijn. De vorming der smetstof in het bloed hangt van het zenuwstelsel af, en van deszelfs werking op het bloed en op het geheele vaatstelsel. - Het zijn deze stellingen, die breedvoeriger moeten ontwikkeld worden, en waarbij men zal vinden, dat de

[p. 160]

Schrijver, de smetstoffen niet als iets levends beschouwende, dezelve later toch niet geheel buiten den invloed van het leven kan stellen. Dit toch zegt de Schrijver met de volgende woorden, wanneer hij vraagt: waarin bestaat nu het wezen der smetstof? - en antwoordt: de smetstof bezit derhalve, in zekeren zin, de eigenschappen eener levensvatbare stof. Laat ons echter bij dit verschil, hetwelk misschien meer in woorden dan inderdaad bestaat, niet langer vertoeven.

De smetstof, als een voortbrengsel der dierlijke bewerktuiging, en vooral uit het meest ontwikkelde gedeelte, uit het bloed en door of onder medewerking van het zenuwstelsel, moet voor wederopneming en verdierlijking zeer vatbaar zijn; zij blijft dus zoo lang tot het bewerktuigde behooren; dat zij echter een eigenaardig leven zoude bezitten, dit ware de spheer van het leven wat verre uitbreiden; en terwijl doorgaans het te veel schadelijk is, zoo leidt het te verre van den regten weg af.

Overigens blijft ons de Schrijver het antwoord schuldig op de vraag, waarin het eigenlijk wezen der smetstof bestaat, welke trouwens ook niet te beantwoorden is; want, al zijn de smetstoffen niets levends, zij zijn toch voortbrengsels van het leven, en de erkende moeijelijkheid (bl. 42) van geleiding der besmettelijke zaden langs levenlooze geleiders (in zoo verre zij geene gelegenheid tot incubatie aanbieden) schijnt dit nog meer te bevestigen.

Overigens tracht de Schrijver eenig denkbeeld van de ontwikkeling der smetstof te geven, door haar met eene bloedsopbruising te vergelijken, welke, volgens bl. 30, met die van de gest schijnt overeen te komen. Juist het zoeken naar zulke vergelijkingen, en de beantwoording der vraag: welk deel neemt het zenuwstelfel in de vorming der smetstoffen? met het volgende: ‘Naar het tegenwoordig standpunt onzer kennis, schijnt het in het algemeen als meer negatief beschouwd te moe-

[p. 161]

ten worden,’ schijnen het weinig weten omtrent dit punt van geschil des te meer te bevestigen.

Hoezeer de Schrijver zich op een standpunt geplaatst heeft, hetwelk voor vele aanvallen blootstaat, moet men echter erkennen, dat hij zijn onderwerp wél uiteengezet en met veel scherpzinnigheid behandeld heeft. Zijne verdeeling der smetstoffen van de snel verloopende ziekten in drie groote klassen is zeer belangrijk. Niet minder is de aandacht waardig, wat hij van de zaden der smetstoffen (semina contagiosa; zoo komen de oude, vaak zeer bestredene, woorden wederom voor den dag) en van de onvolkomene smetstoffen (semicontagia) zegt.

Van eenzijdigheid kan men den Schrijver ook niet beschuldigen; want, wat hij van het bloed en den zenuwinvloed moge gezegd hebben, hij erkent ook het bestaan van eene eigenaardige soort van aanstekende stoffen, welke niet in het bloed gevormd worden. In hoe verre zij echter als onafhankelijk van het bloed te beschouwen zijn, wordt een ander vraagstuk, vooral wanneer de Schrijver zelf erkent: ‘Daarmede is dikwijls eene ontstekingachtige prikkeling, zelfs tot verstoring van het epithelium of der epidermis, verbonden,’ bl. 79. Desgelijks de onderscheiding, bl. 82: ‘De niet in het bloed gevormde smetstoffen moeten van de eigenlijke, in het bloed bereide onderscheiden worden, die wij daarom de algemeene of de organische noemen, ter onderscheiding van de anderen, die geïsoleerde of ekkritische smetstoffen genoemd worden.’

Indien dit boeksken den Practici niet welgevallig zal zijn, gelijk de Hoogl. van der breggen vreest, dan zullen het zulk slag van Practici wezen, voor welke de geneeskundige werken niet geschreven worden; het zijn dezulken, voor welke een receptenboek het hoogste goed is, even als een kookboek voor de keukenmeid, omdat zij daarbij niet veel behoeft te denken en slechts het voorschrift blindelings kan volgen. De Practicus zoo als hij behoort te zijn, die door de Theorie zich niet laat verleiden, maar op eene voorzigtige wijze haar tot

[p. 162]

loutering zijner praktisch verkregene kundigheden bezigt, zal in deze Verhandeling meer dan Theorie vinden.

Eene beschouwing van dien aard, als het boekje van den Hoogl. naumann behelst, moet grootendeels bespiegelend wezen; want, ware de Theorie der smetstoffen reeds proefondervindelijk gestaafd, waartoe dan nog verder redeneringen? Ubi rerum testimonia adsunt, non opus est verbis. Maar de Practicus zoo als hij behoort te zijn zal bij al het bespiegelende menige praktische aanmerking vinden, niet zonder dadelijk belang aan het ziekbed; en den denker is in elk geval een ruim veld geopend, om zijnen geest bezig te houden met een bespiegelend onderwerp, hetwelk ieder Arts verpligt is zoo veel mogelijk voor de praktijk vruchtbaar te maken.

Sedert de uitgaaf dezer vertaling is de Heer pekelharing tot Doctor in de Geneeskunde bevorderd met het schrijven eener Verhandeling de effluviis paludosis, Amstelaedami 1837. Waarschijnlijk heeft hij aanleiding gekregen tot het schrijven derzelve uit het vertaalde werkje van den Hoogl. naumann. Deze behandelde de smetstoffen, welke zich in de levende ligchamen ontwikkelen; hij sprak slechts met een enkel woord over de miasmata, (bl. 91, § 40) en beschrijft hier het miasma als eene verbinding van eenmaal bewerktuigd geweest zijnde stof en van zulke, die voor bewerktuiging ongeschikt is, in een' damp- of gasvormigen staat. De Heer pekelharing schijnt zich in dezen zin liever van het woord effluvia te willen bedienen. (Zie zijne Dissertatie, p. 8 en 9.) Hij wijdt den uitvloeisels uit moerassige gronden eene meer bijzondere overweging. Er wordt wel niets nieuws te berde gebragt; maar in een kort bestek wordt nog al het een en ander wetenswaardigs gevonden, zoo wel van vroegeren als uit den tegenwoordigen tijd. Die Verhandeling (dat wij dit hier nog bijvoegen) bestaat uit drie Hoofddeelen: in het eerste wordt gesproken over de stoffen, welke de moeraslucht ontwikkelen, of hare ontwikkeling bevorderen; in

[p. 163]

het tweede over derzelver aard; het derde beschrijft den invloed, welken de uit moerassen ontwikkelde luchtsoorten op de menschelijke bewerktuiging oefenen. De Heer pekelharing heeft zich door vertaling en eigen werk doen kennen als iemand, die aanleg voor de Geneeskunde heeft en dien het aan toeleg niet ontbreekt. Zoo streve hij voort, en werke anderen tot nut, zichzelven tot onderscheiding!