Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

[p. 145]

Boekbeschouwing.

Het wezen en de geschiedenis der Hervorming, enz. Door Dr. K.R. Hagenbach. IIde of laatste Deel.

(Vervolg en slot van bl. 106.)

Het grootste gedeelte der negentiende Voorlezing bestaat in eenige trekken uit het stille huiselijke leven der Hervormers, voornamelijk van luther, als mensch beschouwd; ‘want ook in dezen kring,’ zegt hagenbach te regt, ‘moeten wij den reformatorischen, dat is den Christelijken geest, in zijne vrije ontwikkeling, in zijne hervormende werkzaamheid leeren kennen.’ Het zou dus ook, meent Ref., aangenamer geweest zijn, indien de Spreker zich hier daarbij alleen bepaald, en niet nog eenige geheel ongelijksoortige bijzonderheden hierachter gevoegd hadde, rakende de verdere lotgevallen der Duitsche Hervorming, tot op het ontstaan van den naam Protestanten, en het begin der scheuring tusschen de Hervormers.

Na eene korte vermelding van de verdere uitbreiding der Hervorming in het overige Europa, en van de hinderpalen, die haar in den weg stonden, wordt, in de twintigste Voorlezing, hare geschiedenis, zoo als zij te Bern en te Bazel plaats gehad heeft, verhaald, en ten opzigte dezer laatste stad en haren omtrek in de eenentwintigste voortgezet. Over deze gebeurtenissen, waarin ‘de grenzen tusschen reformatorische en revolutionaire handelingen, in enkele oogenblikken van drift, op eene gevaarlijke wijze werden overschreden,’ wordt hier met veel verstand en gematigdheid gesproken. ‘Wij zijn,’ zegt de Redenaar, bl. 266, ‘eigenlijk getreden op de grenslijn tusschen hervorming en omwenteling. Wij hebben beelden ontmoet, die ons onwille-

[p. 146]

keurig beelden uit onzen tijd voor oogen stelden. Wij hebben onze stad, onze regering, onze burgerij gadegeslagen in eenen door partijgeest onrustigen tijd. Wij hebben stemmen gehoord, en maatregelen zien nemen, die ons juist niet vreemd schenen te zijn; het was ons veeleer, alsof wij in de oude dragt des overgrootvaders de onveranderde familietrekken konden wedervinden, die, met geringe wijzigingen, tot op de naneven zijn overgeërfd. Doch indien wij al in het beeld vlekken en rimpels vinden, die wij, in den spiegel ziende, welligt weder in onszelve terug ontdekken, mag ons dit niet ontmoedigen. Een eerlijk oog lacht ons uit dit beeld tegen, en eene opregte tong spreekt ons uit hetzelve aan, ofschoon hier een trek van ruwheid, daar een van zwakheid ons moge mishagen; en hoe langer wij het beeld beschouwen, des te meer ziel vinden wij in hetzelve, en in deze ziel van het beeld, in de kern des levens in te dringen, zij ons tegenwoordig oogmerk.’ - Na korte vermelding van de in St. Gallen en Schaffhausen tot stand gebragte Hervorming, slaat hagenbach het oog op de vijandelijke houding, waarin de Zwitsersche Cantons, ter zake van de Godsdienst, tegen elkander over kwamen te staan, en maakt zeer oordeelkundige aanmerkingen over het onderscheid der gevoelens, die zwinglius en luther, ten aanzien van het gebruiken van geweld in dezen, aan den dag legden, en die niet alleen uit ieders individualiteit, maar ook uit de verschillende staatkundige omstandigheden, waarin zij verkeerden, voortvloeiden. De geschiedenis van den strijd zet hij voort tot op den landvrede, die tegen den zin van zwinglius gesloten werd. - Het overige van deze Voorlezing bestaat uit een verhaal van het gesprek, dat, door tusschenkomst van den Landgraaf philips van Hessen, te Marburg, tusschen eenige Godgeleerden, over de leer des Avondmaals, plaats had, maar tot geen' bevredigenden uitslag leidde; en verder van de door melanchton opgestelde Confessie, die aan den Rijksdag te Augs-

[p. 147]

burg overgegeven werd, maar even weinig tot eene voor het Protestantisme gunstig beslissende uitkomst bragt.

De tweeëntwintigste Voorlezing geeft een kort overzigt van de Protestantsche Leer, Eerdienst en het Kerkbestuur, vooral in vergelijking met het Catholicisme, om het wezen der Hervorming en den geest van het Protestantisme, voor zoo ver deze uit die drie hoofdpunten kenbaar is, te doen kennen. Ook hierin heerscht over 't geheel dezelfde liberale en gematigde geest des kundigen en zelfdenkenden Schrijvers. Ons bestek laat ons niet toe, hem hier in bijzonderheden te volgen; maar het geheel zal men, vertrouwen wij, met nut en genoegen lezen.

Met de drieëntwintigste Voorlezing brengt de Spreker zijne Hoorders op het tijdstip, waarop de geschiedenis der Hervorming ‘een oorlogzuchtig aanzien krijgt, en haar zuiver karakter bezoedeld wordt;’ doch juist daarom kan hij ten einde spoeden, ‘dewijl hij slechts datgene wil opnemen, hetwelk geschikt is, om het grondbeginsel der Hervorming en van den reformatorischen geest duidelijk te maken.’ Hij schetst dus den op nieuw uitgebarsten Godsdienstoorlog in Zwitserland, waarin zwinglius sneuvelt, wiens dood kort daarop door dien van oecolampadius gevolgd wordt. Hierop vermeldt hij kortelijk de verdere lotgevallen der Duitsche Hervorming, waarin de dood van luther, en veertien jaren later die van melanchton, mede onder de merkwaardigste gebeurtenissen behooren. - Het overige is toegewijd aan calvijn en aan het door hem bevorderde werk der Hervorming in Fransch Zwitserland.

Zeer belangrijk, eindelijk, zoo naar inhoud als bewerking, is de vierentwintigste of laatste Voorlezing, hoe vele zaken daarin ook als opeengedrongen zijn. Hierin wordt vooreerst het Calvinisme in zijne betrekking tot het oudere Protestantisme van luther en zwinglius beschouwd, en daarbij worden zoo wel de harde leerstellingen en de despotisch-gestrenge kerkelijke re-

[p. 148]

geringsvorm van calvijn, als deszelfs geheel Antiprotestantsche handelwijze tegen servetus, met onpartijdigheid, zonder verzwaring en zonder vergoelijking, beoordeeld. Daarna geeft de Spreker een kort overzigt van de verdere uitbreiding der Hervorming in Europa. Verder voert hij even aan, dat de Hervorming weldadig teruggewerkt heeft op het Catholicisme, (hierover had Ref. gaarne iets meer gelezen) dat echter in het Concilie van Trente en in de orde der Jezuïten zeer krachtige steunen gevonden heeft. Laatstelijk geeft hij eene treffende schets van het karakter der Hervorming, en vooral van derzelver heilzamen invloed op verschillende omstandigheden des levens, zoo als op Godsdienst, Staatkunde, Wetenschap, Kunst, Zeden, Scholen, en het Burgerlijk en Huiselijk leven. Met eene korte, hartelijke toespraak, overeenkomstig den kring zijner Toehoorders, besluit hij deze Voorlezingen, waarvan wij dit slotwoord overnemen: ‘Uren en dagen, tijden en jaren vergaan, en het tegenwoordige zelf grenst aan het verledene; doch het eene noodzakelijke blijft. Dit eene trachte een ieder in het leven vast te houden en te bevorderen. De een zaait, de ander maakt nat, maar God geeft den wasdom.’ Dien wasdom geve God ook aan het goede, dat door dit welbearbeide werk, zoo wel in ons Vaderland, als in die beide Landen, waar het licht der Hervorming het eerst opgegaan is, gezaaid kan worden!