Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Het Album van Joannes Narsius, van Dordrecht, Lijfarts en Geschiedschrijver van Gustavus Adolphus, Koning van Zweden, uitgegeven door Jonkh. G.J. Beeldsnijder van Voshol en Vrije-Ness, enz. Te Utrecht, bij J. Altheer en R. Natan. 1837. In 8vo. 38 Bl. f 1-20.
Wijsgeerige Bijdragen tot rust en geluk der Volken. Door T. van Duynhooven, Secretaris van Cuyk bij Grave, enz. III Stukjes. Te Nijmegen, bij D.J. Haspels. 1835-37. In gr. 8vo. 59 Bl. f :-80.
l'Ere critique, ou l'Art et le Culte, par J. Kneppelhout. Utrecht, chez C. van der Post, Jr. 1837. 12mo. 46 pag. f :-50.

Het is voor den beminnaar van Geschiedenis en Letteren niet onverschillig, te weten, met welke meer os min ver-

[p. 136]

maarde personen andere beroemde mannen in eenige vriendschappelijke aanraking zijn geweest. Uit dit oogpunt beschouwd, is ieder Album van een' man, wiens naam met zekeren lof alom wordt genoemd, altijd belangrijk. Derhalve keuren wij de weluitgevoerde uitgaaf van het Album van narsius niet alleen goed, maar hopen tevens, dat deze uitgaaf door die van andere Albums zal gevolgd worden.

De twee nu volgende hier aangekondigde werkjes zijn of behooren te zijn van wijsgeerige strekking. Het eerste, in drie stukjes, is allezins Christelijk; het laatste is Sint-Simonistisch.

In de wijsgeerige bijdragen tot rust en geluk der volken, door den Heer van duynhooven, vinden wij zeer veel Christendom, maar, gul gesproken, zeer weinig eigenlijke Wijsbegeerte. Men kan Wijsgeer zijn, zonder Christen te wezen; men kan (God zij gedankt!) ook Christen, zelfs voortreffelijk Christen zijn, zonder als Wijsgeer te kunnen worden aangemerkt. Iets uitnemend schoons is er gelegen in zoodanige zamensmelting van Christendom en Wijsbegeerte, waarbij Openbaring en Rede elk hare regten behouden, maar zamenwerken tot één doel, de verlichting en verbetering des menschdoms. Zoo iets heeft den Heere duynhooven voor den geest gezweefd; maar hij schijnt ons verre beneden zijn ideaal gebleven. De Wijsbegeerte heeft hem althans vrij mager gediend, en hij zou beter zijn werkje Christelijke Bijdragen hebben betiteld. Doch waartoe moeten nu die bijdragen dienen? Tot rust en geluk der volken? - Helaas! het is weder eene vox clamantis in deserto. De bedoeling van den Schrijver is goed, de uitvoering zwak, en de uitwerking zal tot rust en geluk der volken waarschijnlijk geene zijn.

Maar nu Mijnheer kneppelhout met zijn ère critique, ou l'art et le culte! Het boekje is in het Fransch geschreven, en heeft dus dit voor, dat het buiten ons land kan gelezen worden. Doch welk een zamenstel van paradoxen! Is er dan geene waarheid in? Had saint-simon geheel ongelijk met de geschiedenis te verdeelen in tijdperken van vorming en tijdperken van beoordeeling of toetsing? - O neen! er is waarheid in den grondslag, maar geweldig veel dwaling in de toepassing. Wij lezen bl. 19: La providence..... prend encore soin, qu'il y ait là bas, en France et en Italie, trois hommes de génie, un architecte, un poète,

[p. 137]

un musicien, michel-ange, malherbe, palestrina, pour commencer en architecture, en poésie, en musique, l'oeuvre de la renaissance, qui n'est qu'une décadence, et sonner le tocsin de la critique dans l'architecture, dans la poésie et dans la musique, tandis que luther agite celui de la critique dans la religion, dont l'écho se communiquera bientôt aux arts secondaires de la sculpture et de la peinture. - Waarom verdeelt men de geschiedenis niet liever in tijdperken van vorming en in tijdperken van ontbinding, hetzij die ontbinding geschiede door het te verre gaan der toetsing van het bestaande, hetzij door uitblussching van het licht der wetenschap? Gaat ook toetsing en slooping van het oudere niet dikwijls gepaard met grondlegging en opbouw van het nieuwere? Hoe kan men toch de donkerste Middeleeuwen een tijdperk van organisatie noemen, en daarentegen de glansrijke eeuwen van het herstel der letteren en kunsten die eener loutere toetsing en afbreking? Waarom heest men geene schrijvers, kunstenaars en geleerden in die Middeleeuwen, welke de Heer kneppelhout als een ère organique betitelt, die gelijk staan met de vernuften na de renaissance, die wel waarlijk geene décadence was? Is de Kerkhervorming niet zoo wel organiserend als critiserend in hare werking? Verdienen alle bestaande inrigtingen voor kunst en wetenschap, verdient de tegenwoordige beoefening van kunsten en letteren, verdienen de beroemdste schrijvers en kunstenaars van onzen tijd wel zoo veel minachting? En zou men de domste Middeleeuwen boven den tegenwoordigen tijd moeten verkiezen? - Men heeft slechts met gezond verstand en bedaardheid het boekje te lezen, om de menigvuldige ongerijmdheden te ontwaren. En echter ontkennen wij niet, dat zeker Scepticisme in alles ontstaat. Maar is dat nu zoo geheel kwaad? Is daarom alles slechts slooping? Is er niet tevens opbouw van iets beters? - Het scheppend en het toetsend beginsel van onzen geest worstelt met elkander, en heeft dat altijd gedaan; doch juist daardoor gaat de menschheid vooruit, het minst echter, wanneer het critiserend beginsel zwijgt, gelijk in de Middeleeuwen. Dan kwijnt ook de vormingskracht, bij gemis van wrijving der denkbeelden. Heil dan ons, dat er licht is aangebroken! Dat wij ons toch nooit zóó verre laten vervoeren, om onzen leeftijd als enkel critiserend aan te merken, waar vinding en werkkracht alom zich openbaren! Dat wij vooral nooit de dagen van

[p. 138]

willekeur en priesterdwang boven die der vrije ontwikkeling van gevoel en gedachten stellen, noch onze hoop vestigen op eene hoogst onwaarschijnlijke en geheel niet te wenschen zegepraal der leerstellingen van saint-simon!