Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Christelijke Zedeleer, door J.F. von Flatt, Prelaat en Hoogleeraar te Tubingen. Na zijnen dood uitgegeven door Dr. J.C.F. Stendel. Iste en IIde Stuk. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Groningen, bij W. Zuidema. In gr. 8vo. 650 Bl. f 3-:

In het bovenstaande werk, waarvan nog één stuk volgen moet, kondigen wij een reeds betrekkelijk oud, (want het oorspronkelijke is reeds in 1823 uitgegeven) maar in zijne soort goed werk aan. Goed in zijne soort, zeggen wij, want het is niet voor algemeene lectuur in dit vak, geen stichtelijk leesboek voor het Publiek; immers het zijn Akademische voorlezingen, waarin ook Hebreeuwsch, Grieksch en Latijn, ofschoon door den Vertaler overgezet, ook wel lange exegetische excursus over den zin van Bijbelplaatsen voorkomen; waarin men ook wel eens het kenmerkende van Professorale Collegiedictaten ontmoet, dat het eene breeder behandeld is dan het andere, of waar naderhand het een of ander bijgevoegd is, en het hierdoor soms in herhalingen valt. De vertaling van hetzelve schijnt dus ook minder noodig, ten ware om eenige meerdere verspreiding; want waarlijk geen Theologant, zoo als hij behoort te zijn, moet thans van het Hoogduitsch onkundig wezen. Dit een en ander, meent Rec., ontslaat hem dan ook van eene uitvoerige beoordeeling, die anders van een nieuw en vooral oorspronkelijk Nederlandsch werk zou kunnen noodig zijn. - De manier van behandeling is

[p. 110]

over 't geheel ordelijk en duidelijk: doorgaans gaat eene definitie of korte stelling vooraf, welker ontleding en ontwikkeling daarna volgt. - Zonderling is het, dat de Schrijver § 5 env. als grondslag der Christelijke deugd alleen het geloof opgeeft, en weinig aanmerking neemt op de liefde, dan alleen, dat hij ze vervolgens onder de pligtmatige gezindheden omtrent God plaatst; zonderling ook, dat hij § 8 de beloften van het tegenwoordige leven, als voorwerp des geloofs, er slechts als aanhangsel in parenthesi bijvoegt, en ze ook in deze manier en orde achteraan behandelt; daarentegen zeer sterk hecht en drukt op de noodzakelijkheid en heilzaamheid van de vrees voor toekomende straffen; waarbij Rec., zonder het hier gezegde geheel ter zijde te schuiven, liever uitgaan zou van het punt, dat, wie deze vrees noodig heeft, nog niet verre gevorderd is in deugd naar het Evangelische beginsel van liefde. - Voor het overige vindt men hier zeer goed uitgewerkte artikels, b.v. over den strijd der pligten, ofschoon deze stof ook alzoo nog niet uitgeput is; over het vertrouwen op God, D. II, bl. 77-101; over de viering van den Zondag, bl. 150-6, en meer andere. - Sommige, en wel belangrijke, punten komen Rec. voor hier al te kort en onevenredig behandeld te zijn; b.v. ald. bl. 305, 6, de pligten, die op het uitwendig genoegen van anderen betrekking hebben, zoo ook het volgende over dienstvaardigheid en verdraagzaamheid; de voornaamste voorwaardelijke pligten, bl. 328 volgg., waarvan flatt tot reden geeft, dat er bij reinhard en vogel veel over te vinden is: in zulk een uitvoerig zamenstel, als dit, zou men toch meer verlangen, zoo als b.v. bl. 385-7 over de betrekking tusschen ouders en kinderen, of bl. 395-401 over de pligten jegens den Staat, bij welk een en ander nog zeer veel zou te voegen zijn, bij het laatste onder anderen over het opbrengen van belastingen, het verlangen naar verandering in de regeringsform, den tegenstand tegen dwingelanden, enz. In de verdeeling der pligten wordt de oude orde ge-

[p. 111]

volgd, zonder dat er iets tot hare verdediging gezegd wordt: zelfs worden de pligten jegens onszelven (die zeker in het derde stuk volgen zullen) achter die jegens den naasten gesteld, hetwelk uit den aard der zaak eene nog minder gelukkige orde schijnt te zijn. Ja, de oude verdeeling moge zich in het populair onderwijs eenigzins door gemakkelijkheid schijnen aan te bevelen, maar uit een wetenschappelijk oogpunt beschouwd heeft zij weinig waarde, en zelfs in het eerste opzigt is zij althans niet zonder gedurige teregtwijzing bruikbaar, opdat men de twee laatste niet ligter achte dan de eerste. Dit is ook toepasselijk op de hier, D. II, bl. 120 en volgg., genoemde handelingen, waarmede de pligtmatige gezindheid jegens God in het naauwste verband staat, zoo als het gebed, de openbare Godsvereering enz., die door flatt, gelijk door vele anderen, tot de pligten jegens God gebragt worden, maar veel meer behooren tot de zedelijke middelen, zoo als hij hier ook gedurig tot de latere behandeling daarvan verwijst: uit het voorbijzien van dit oogpunt is er in de Christelijke Kerk veel theoretische en practische dwaling, in de Christelijke Zedeleer en Eerdienst zeer veel verwarring van middel en oogmerk, zeer veel bijgeloof en bigotterie in plaats van Godsvereering in geest en waarheid ontstaan. - Afzonderlijk en opzettelijk is hier ook gehandeld over de pligten jegens jezus; doch het daarvan voorkomende is in de hoofdzaak hetzelfde, als de voorafgaande pligten jegens God, en dit geeft altijd moeijelijkheid in de behandeling en juiste voorstelling, en, wat nog erger is, verwarring in denkbeeld en gevoel, zoodat het hoogste voorwerp van vereering of veranderd of verdeeld wordt: zou men niet het best doen met de pligtmatige gezindheid jegens jezus, den verheerlijkten Zaligmaker, voornamelijk te beschouwen als middel of vehiculum tot des te betere betrachting der pligten jegens God, den Eenigen, uit en door wien Hij in al de grootheid zijner verdiensten ons geschonken is?

De vertaling komt Rec. voor gelukkig uitgevallen te

[p. 112]

zijn, en op raad van eenen Geleerde, die bij haren bewerker veel geldt, verschijnt zij in eenen anderen vorm van afdeelingen, hoofdstukken enz. Zij stichte voor den Godsdienstleeraar, wiens heilige pligt het is, Christelijke Zedekunde te beoefenen en Christelijke Zedeleer openlijk te prediken en afzonderlijk te onderwijzen, en door hem dus voor de Gemeente der Christenen, al dat nut, hetwelk de Schrijver en Vertaler met de uitgave van dit werk bedoeld hebben!