Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

[p. 45]

Boekbeschouwing.

Handleiding tot eene Algemeene Geschiedenis der Christelijke Zedekunde. Door B. Rusburg. Te Kampen, bij K. van Hulst. In gr. 8vo. 360 Bl. f 3-:

Dit werk is niet oorspronkelijk, maar, volgens de opregte bekentenis van den Heer rusburg, in de Voorrede, gevolgd naar dat van den bekenden de wette, Lehrbuch der Christlichen Sittenlehre und der Geschichte derselben, ‘evenwel,’ zegt hij, ‘met zoo vele wijzigingen, veranderingen, uitlatingen en toevoegsels, als ik voor het Nederlandsch Publiek noodig oordeelde;’ en hij verzoekt het slechts als eene proeve te beschouwen, waarop hij aanmerkingen enz. ter verbetering gaarne ontvangen zal. Hij heeft het voor den beschaafden stand, en bijzonder voor de jongelingschap, (waaronder met name de studerende en de jonge Predikanten) bestemd, welke hij tusschenbeiden ook wel eens aanspreekt. Tot derzulken nut heeft hij vele plaatsen uit de H. Schrift en andere Schrijvers aan den voet der bladzijden aangehaald, hetwelk evenwel in de lezing somtijds hinderlijk is, wanneer men die plaatsen met den volzin, waartoe zij behooren, zamen moet opnemen.

Volgens den titel van rusburg zou men alleen het laatste gedeelte van de wette's werk verwachten, namelijk de Geschiedenis der Christelijke Zedekunde; maar hij heeft ook het eerste opgenomen, en wel zoo, dat hij in de eerste Afdeeling over de Zedekunde (Zedeleer zou het hier eigenlijk moeten zijn) in het algemeen (eigenlijk meest de Christelijke) en in de vijfde of laatste over de bijzondere Zedekunde (Zedeleer) handelt: waartoe deze afscheiding dient, ja hoe deze gedeelten des werks, die er ruim de helft van uitmaken, in verband met het overige staan, is Rec. niet gebleken. Het oorspronkelijke werk niet bezittende, kan hij ook over ie-

[p. 46]

ders bijzondere verdiensten te dezen opzigte niet genoegzaam oordeelen; en wanneer hij nu, kortheidshalve, van den Schrijver spreekt, wil hij hierbij ieders eigendomsregt ongeschonden in het midden laten.

Het middelste gedeelte dan des werks, dat eigenlijk aan den titel beantwoordt, wordt op de volgende wijze behandeld. De tweede Afdeeling heet Algemeene Geschiedenis der Christelijke Zedekunde, maar moet waarschijnlijk heeten der Voorchristelijke, want het bevat in het 1ste Hoofdstuk, dat geen opschrift heeft, (de eerste rubriek toch is een 1ste onderdeel) voornamelijk de Zedeleer van mozes en de Profeten; en het tweede is getiteld Zedekunde des Jodendoms, of, zoo als het naauwkeuriger kon zijn, der Israëliten na de Babylonische ballingschap. Maar behoefde dit alles hier wel zoo uitvoerig, en dan nog zoo verstrooid, zoo naar individuéle Schrijvers behandeld te worden? Had de Schrijver liever een kort overzigt, bij zekere hoofdpunten bepaald, gegeven, op welke hoogte de Zedekunde bij Israël vóór christus stond, dan ware men meer op het standpunt van beoordeeling der waarde van de Christelijke; maar juist dit ontbreekt, en schijnt nogtans niet te moeten ontbreken, het kenmerkende namelijk van de oorspronkelijke Christelijke Moraal, waardoor dan de Geschiedenis van hare ontwikkeling en verbastering beter zou kunnen verstaan worden. Hierop volgt wederom IIde, moet zeker zijn IIIde Afdeeling, Geschiedenis der Christelijke Zedekunde, welke onder drie Hoofddeelen gebragt wordt: Katholicismus, van de Apostelen tot aan gregorius den Grooten; Pausdom, van dezen tot aan de Hervorming; Protestantismus, van deze tot aan onzen tijd. (Of de eerste benaming hier nog wel gepast zij, zou Rec. betwijfelen.) Het eerste bevat twee tijdvakken, door constantijn den Grooten van elkander gescheiden, in welke beide eerst de Algemeene Geschiedenis van de vorming der Christelijke Kerk, daarna de Kerkelijke Zedekunde in even zoo vele Hoofdstukken voorgesteld, en waarbij in

[p. 47]

het laatste nog een afzonderlijk derde Hoofdstuk aan het Leerstelsel van augustinus besteed wordt. In dezelfde orde en op dergelijke wijze wordt in de IIIde (IVde) Afdeeling het Pausdom behandeld, dat met gregorius den Grooten zijn eerste, met gregorius VII zijn tweede tijdvak begint, in welk laatste het 3de Hoofdstuk over de Mystiek van pseudo-dionysius areopagita loopt. Ook het Protestantismus wordt hier, in de IVde (Vde) Afdeeling, in drie tijdvakken verdeeld, 1. de tijd der Hervorming zelve, 2. van daar tot het eerste (lees einde) der 18de Eeuw, 3. van daar tot op onzen tijd: op dergelijke wijze, als de vorige, wordt ook dit behandeld, zoo echter, dat ook nu aanmerking genomen wordt op de Zedekunde der Hervormers, en op die der verschillende Protestantsche Kerkgenootschappen, met terugblik in het einde op de Roomschkatholieke Kerk. - Veel belangrijks is over dit alles bijeengebragt, ofschoon men het hier en daar vollediger en naauwkeuriger zou mogen wenschen. Zoo wordt er b.v. in dit gansche werk genoegzaam geene melding gemaakt van den staat der Zedekunde in de Grieksche Kerk. Zoo is de gansche § 183 over de kleine Protestantsche Kerkgenootschappen zeer kort en oppervlakkig, welke dus begint: ‘De Arminianen (van welke naderhand de Remonstranten afstamden, of liever vele denkbeelden ontleenden) hechteden een bijzonder gewigt aan de geloofsleer op zedelijke beginsels gegrond, en maakten dezelve onafhankelijk van het geloof. Men vraagt, zegt hij,’ enz. (De Remonstranten afstammelingen van de Arminianen? - geloofsleer onafhankelijk van het geloof? - hij? wie?)

Uit deze laatst bijgebragte staaltjes, en verscheidene andere, die hier zouden kunnen bijgevoegd worden, blijkt, dat dit werk niet overal roemen kan op naauwkeurigheid en helderheid van voorstelling en uitdrukking; en wilde Rec. nu ook de eerste en laatste Afdeeling van hetzelve, of de hier voorgedragene Zedeleer, beoordeelen, dan zou hij, tot zijn leedwezen, hiervan nog meer

[p. 48]

proeven moeten bijbrengen. Slechts enkele voorbeelden, om zijne getuigenis te staven. Bl. 26: ‘In het volgen der neiging tot zinnelijkheid ligt het kwade.’ Niet juist, want die neiging is den mensch natuurlijk en noodzakelijk, maar het volgen daarvan wordt dán kwaad, wanneer het tegen zedelijkheid en pligt strijdt. - Bl. 53: ‘De wijsheid of de verstandige kennis der Goddelijke bedoeling’ (zijn dit synonymen?) ‘rust voor den Christen op het geloof,’ enz. - ‘zoodat zij als eene bijzondere eigenschap van het Christelijk leven naar den geest op verre na niet zoo bepaald te voorschijn treedt als in het O.T.’ Is dit waar? - Bl. 70: ‘Zelfs het denkbeeld van eene overdragtelijke toekenning van jezus geregtigheid kan wel verdedigd worden.’ Ook door de gezonde rede? ook door den Bijbel? - Bl. 71: ‘Het Christendom belooft geene belooning door voorspoed en genot in dit leven; - het werkt de hoop op tijdelijke belooning tegen.’ Is dit onbepaald waar? en wat is dan ‘godzaligheid, tot alles nuttig, de beloften hebbende des tegenwoordigen en des toekomenden levens?’ - Bl. 253: ‘De Godsvrucht is de zoogenaamde (?) pligt jegens God en christus, bij welken men te onregt (?) de pligten jegens de menschen gevoegd heeft, terwijl zij veeleer deze in zich bevat;’ en behooren zij er dan niet toe? - Bl. 258. Op het hier doorgaans vrij ongunstig gevelde oordeel over de Moraal des O.V. en de daarbij aangevoerde plaatsen zou vrij wat aan te merken zijn; doch de ruimte laat niet toe, hierover uit te weiden. - Bl. 261 wordt van de Deïsten en Natuurlisten (lees Naturalisten) gezegd, ‘dat zij door verloochening eener geschiedkundige afhankelijkheid van ons geheel godsdienstig leven naar jezus gedompeld zijn.’ Wat beteekent dit? - Bl. 263: ‘Ketterjagt is.... een noodzakelijk tegenwigt tegen doodelijke eentoonigheid en slaperigheid.’ Heerlijke eeuwen dus van kettermakerij en ketterjagerij en Inquisitie! - Doch reeds meer dan genoeg! Rec. heeft geen' lust, om al de

[p. 49]

vlekken te gaan opzoeken en aanwijzen: hij wil er alleen mede zeggen, dat dit werk wel veel goeds bevat, maar met oordeel des nadenkens en des onderscheids moet gelezen, en dat er nog wel eens eene laatste hand aan had mogen gelegd worden. Wilde hij het uitvoeriger en in bijzonderheden naar eisch beoordeelen, dan zou hij eene ruimte noodig hebben, die hij zich hier niet mag veroorloven. - Die laatste hand zou ook ten opzigte der correctie wel noodig geweest zijn; alsmede ten aanzien van sommige woorden, die den Duitschen oorsprong te zeer verraden, zoo als bemerking voor aan- of opmerking, raadsbesluiten voor raadgevingen, berusting voor geruststelling. Voor het overige doet Rec. gaarne hulde aan de goede bedoeling des Eerw. Vertalers of Navolgers van dit werk, en aan de moeite, welke hij er aan besteed heeft.