Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Over de jongste wijsgeerige stelsels in Duitschland.

(Uit de Hallische Literatur-Zeitung, Maart 1836. bl. 185. Ergänzungsblatt 24.)

Recensie van fichte's nagelatene werken, door beneken.

Duitschland heeft het (uit een onafhankelijk oogpunt beschouwd) hoogst belagchelijke schouwspel opgeleverd, en levert het nog op, van een dozijn Wijsgeeren, die allen beweren, hunne gronden uit de volstrekte noodzakelijkheid der Rede ontleend te hebben, en daarbij, de een met die,

[p. 242]

de ander met gene spraakvormen spelende, elkander van de grofste dwaling betigten! Van den éénen geldigen maatstaf der waarheid, de wezenlijkheid, hebben allen voor goed afgezien. Scherpzinnigheid, verbeeldingskracht, geestigheid, en bekwaamheid, om, hetgeen men met een gebrekkig oog uit de ondervinding heeft opgedaan, in die ijdele spraakvormen in te schuiven, dit zijn de toetssteenen (criteria) der waarheid geworden; en daar alle die zaken zekerlijk even zoo goed op het tegendeel kunnen toegepast worden, zoo heeft, volgens dien maatstaf, de een even zoo wel gelijk als de ander.

Dat het thans bijna verloopene tijdvak der Duitsche Wijsbegeerte niet als het klassieke, ja zelfs niet als een klassiek tijdvak kan gelden, (zoo als sommigen vroeger beweerden en zelfs nog beweren) schijnt reeds daaruit te blijken, dat door de onafgebrokene inspanningen der grootste Vernuften zelfs niet de minste waarheid voor de Wijsbegeerte gewonnen is, ja geen enkel waarachtig en als zoodanig algemeen erkend denkbeeld of stelling, al ware het nog zoo weinig beteekenend. Willekeur heeft slechts tegenovergestelde willekeur voortgebragt, magtspreuken slechts nieuwe magtspreuken; in de lucht kan men slechts luchtkasteelen bouwen; en zoo is thans, aan het slot van dit tijdvak, de Duitsche Wijsbegeerte meer dan ooit in tegenstellingen en hersenschimmen verward. De verschillende stelsels zijn zoo ver van elkander, dat zij elkander niet eens kunnen bestrijden; de wijsgeerige talen staan zoo ver uiteen, dat zij geen kwaad beeld van die gedurende het bouwen van den toren te Babel vertoonen. Wij zijn bovendien met onze Philosophie, en met volle regt, bij alle andere Volken ten spot geworden: want de weinige buitenlanders, die dezelve met zekere genegenheid beschouwen, kunnen tegen het groote aantal bezadigde onderzoekers, die haar voor kracht- en smakeloos (ungeniessbar) verklaren, geheel niet gerekend worden; en die eerstgemelden hebben noch hunne landgenooten, noch zelfs de Duitsche

[p. 243]

Wijsgeeren, bij welke zij zich hadden gevoegd, kunnen voldoen; zoodat, gelijk men weet, cousin onlangs van den grooten tolk der Wijsbegeerte, van hegel, heeft moeten hooren, dat hij van die Wijsbegeerte niets, volstrekt niets begrepen had.

Vergelijkt men den tegenwoordigen tijd met dien vóór kant, zoo schrikt men waarlijk en wordt zeer onaangenaam getroffen over den grooten rijkdom van klare en fijne kundigheden van datgene, wat vroeger voor het hoofdonderwerp der Wijsbegeerte gehouden werd, en bij andere Volken nog wordt gehouden, - van menschelijke neigingen, gemoedsaandoeningen en karakters. Waar is van dezen rijkdom, zoo als hij, om slechts eenigen te noemen, in de schriften van lessing, garve en platner gevonden wordt, thans nog een enkel spoor te vinden? In de plaats daarvan vindt men thans de grootste armoede, ja eene ware woestijn. Verre dus van door dit tijdvak iets gewonnen te hebben, moeten wij ons veeleer blijkbaar over een groot verlies bitter beklagen; een verlies, hetwelk even zoo onloochenbaar ook in de gevolgen voortduurt: want, terwijl uit dien tijd onze groote letterhelden zijn te voorschijn gekomen, verliezen zich thans onze fraaije Letteren, even als de Wijsbegeerte, steeds meer en meer in hersenbeelden, nevelen, kortom in een volkomen Niet. En zoo mogen wij dan de klassieke Duitsche Wijsbegeerte eerst van de toekomst verwachten.

Vóór kant hechtte de Duitsche Wijsbegeerte zich (daar uit den aard der zake de Poëzij de Wijsbegeerte voorafgaat) eerst aan de fraaije Letteren en Wijsbegeerte der Engelschen en Franschen; naderhand had Duitschland eene eigene Poëzij, van welke echter de gelijktijdige Philosophie (welke reeds vooraf die bron van het echte leven des geestes ongenegen was) geen voordeel getrokken heeft. Wij hebben veeleer die Wijsbegeerte te beschouwen als de laatste werking der Scholastieken, die zich bij ons Duitschers (welke in alles langzaam zijn) langer heeft staande gehouden dan bij de overige

[p. 244]

Natiën, maar, gelijk men hopen mag, na deze geweldige crisis voor altijd zal overwonnen zijn, en plaats maken voor eene Wijsbegeerte der ondervinding, welke dieper wortelen zal schieten. Over twintig jaren zal men naauwelijks kunnen begrijpen, hoe men zich door zulke geheel ongegronde hersenschimmen en zulke krijtende tegenstrijdigheden, als de stelsels der laatste dertig of veertig jaren in de grootste wanorde hebben vertoond, ook slechts één oogenblik heeft kunnen laten misleiden. Wij staan thans op het keerpunt, en reeds doen er zich van onderscheidene kanten teekenen op, die eenen nieuwen tijd aankondigen. Het algemeene wantrouwen, ja de beslissende tegenzin tegen dorre bespiegelingen wordt van dag tot dag grooter; het voorbeeld der natuurkundige wetenschappen, die vóór ruim twee Eeuwen ook aan zoo vele slingeringen onderhevig waren, maar sedert, alleen ten gevolge der Methode van waarneming, eenen volkomen zekeren tred gaan, werkt hoe langer zoo krachtiger; en zoo mogen wij ons dan in het vaste vertrouwen toegeven, dat de tijd niet meer verre zal zijn, waarin de Wijsbegeerte, gelijk alle overige wetenschappen, tot eene algemeen geldige en geldende kennis gebragt, en door alle scholen en alle Volken in eendragtige zamenwerking zal worden beoefend. Daartoe geve God zijnen zegen!