Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Proeven van wijsgeerige navorschingen in de Talen, ter beantwoording der vragen: Hoe komt de mensch tot waarheid? Hoe komt hij tot deugd? Hoe moeten wij eenmaal tot wijsheid komen? Door Ph.W. van Heusde. Eerste Proeve: Hoe komt de mensch tot waarheid? Te Utrecht, bij J. Altheer. 1837. In gr. 8vo. f 1-:
Wederiegging van Ph.W. van Heusde's eerste Proeve van wijsgeerige navorschingen in de Talen, enz. Door een' Beoefenaar der Wijsbegeerte. Te Groningen, bij P. van Zweeden. In gr. 8vo. f :-90.

‘Du choc des sentimens jaillit la vérité’ zoo denken wel velen, die de twee aangekondigde stukjes lazen en vergeleken. Het is hier om geene kleinigheid te doen: ‘Hoe komen wij tot de waarheid?’

De welsprekende klassieke Hoogleeraar, die plato als een' Penaat naast zijnen inktkoker geplaatst heeft, beweert, dat de taal zelve de wijsgeerige begrippen in zich bevat, en dat men, door taalkundig en etymologisch te ontwikkelen, de waarheid vinden kan; - hij ontleedt dan ook de woorden, brengt die tot de eenvoudige hoofd- en grondbegrippen terug, en trekt daaruit zijne resultaten. Op deze wijze ontvangen wij eene keurige analysis van de woorden: wijsbegeerte, zintuigen, oordeelen, rede, onderwijs en opleiding, denkbeeld, voorbeeld, verdichten enz. Indien de wijsbegeerte zich ooit in behagelijken vorm vertoont, is het zeker onder den

[p. 481]

keurigen stijl en bewerking van onzen Philo-Platonicus; - men leest daar het woord, met ziet de gedrukte teekens, en neemt er zelfs begrip en bestanddeel uit; - dat dit althans zeer aesthetisch gehandeld is, zal niemand ontkennen; dat men daardoor tot menige hoogstbelangrijke gevolgtrekking geraakt, is duidelijk; dat men daardoor in den aard der talen indringt, is boven alle bedenking verheven; maar of men op eene dergelijke wijze werkelijk tot de onbekende Schoone: de Waarheid, komen zal, dat is nog eene andere vraag.

De Wederlegger stelt zich tegenover den waardigen Hoogleeraar, en wil hem aantoonen, dat hij eenen verkeerden weg heeft ingeslagen; hij vermeent, en te regt, dat er nog een groot verschil is tusschen woorden en zaken (bl. 10); hij stelt, en te regt, dat het niet zoo geheel gemakkelijk is, den waren en eenigen zin van een woord te bepalen, en dat men dus te dezen opzigte wel eens al te taalkundig en te weinig wijsgeerig zoude schrijven, wanneer men geenen anderen weg wil betreden, dan de via etymologica; hij voegt er bij, dat men meer met de begrippen, dan met de woorden, die de begrippen zinnelijk voorstellen, te maken heeft, en dat men dus, om werkelijk de waarheid te vinden, juist eenen tegenovergestelden weg moet bewandelen, als dien, waarop de Hoogleeraar zich bevindt, - en zoo volgt de onbekende kampvechter zijnen Antagonist, voet voor voet, of bladzijde voor bladzijde, en toont hem aan, dat de voorbeelden (boven reeds aangevoerd) in het geheel niets, of geheel iets anders beteekenen, of beteekenen kunnen, dan de Hoogleeraar vaststelt; waaruit dan wel zoude volgen, dat van heusde het in allen deele mis had, en de Wederlegger in allen deele gelijk had. Wij voor ons gelooven noch het eene noch het andere. De Hoogleeraar is hier en daar zekerlijk te ver gegaan; hij speelt somtijds, als onwetend, met woorden en begrippen; legt zijn geliefkoosd begrip in het woord, of haalt juist zooveel uit het woord, als hem dienstig schijnt; - maar op die wijze brengt hij menige degelijke waarheid voor den dag, en wij danken hem voor zijne vernuftige wijsbegeerte.

De Wederlegger dringt veel dieper en krachtiger door; hij onderscheidt fijn en scherp, en daardoor vat hij zijne partij zoo vast en stevig aan, dat er wel een klein: peccavi, pater! gehoord wordt; daarenboven is hij stellig ingenomen tegen plato, en keurt dus bijna alles af, wat Platonisch luidt of riekt; en dat is wederom niet verstandig, daar het

[p. 482]

hier niet om den Griek, maar om de waarheid te doen is. Naar ons oordeel is de Wederlegging wijsgeerig rijker dan de Proeve; de Proeve meer keurig en vloeijend geschreven. De eerste overtuigt, de tweede boeit meer. Het verheugt ons, dat de waardige van heusde eenen hem niet onwaardigen, dapperen tegenstrever heeft gevonden, die echter somtijds wat ruw uit den hoek komt, en wel een weinig beleefdheid mogt leeren van zijnen meester; ook is de geestigheid niet steeds geestig; als men van de wijsgeeren zegt (bl. 73): ‘die arme stakkers!’ dan is dat even min wijsgeerig als ordentelijk, en men dient toch, als men met iemand disputeert, zijn fatsoen te bewaren.

Wij hebben over 't geheel goede gedachten van dit letterkundig duël, en denken dat er zich wel sekondanten zullen vertoonen. Wil men ons oordeel, rondborstig, weten; wij houden het er voor, dat de Wederlegger nader bij de waarheid staat, dan van heusde, en wij zouden nog eens zoo verheugd zijn, als de vriendelijke Hoogleeraar zelf dit ons oordeel of vermoeden wilde wederleggen. Mogelijk is daar naderhand wel eens gelegenheid toe, wanneer wij de deugd en wijsheid uit de eijerdoppen der talen zien verschijnen. Het is zoo zeldzaam, dat er in ons Vaderland iets degelijks aan de Wijsbegeerte gedaan wordt; men heeft het met de Handel- en Brandwaarborgmaatschappijen, en nu met de ijzeren Spoorwegen, zoo volhandig, en dáár is meer te verdienen, dan bij de Philosophie. Intusschen zijn deze beide stukjes wel reeds in die handen, waarin zij behooren; daarom behoeven zij ook geene verdere aanbeveling; juist dewijl anderen er reeds zoo veel over gezegd hebben, en nog wel zeggen zullen, waren wij korter, en wenschen de beide Heeren datgene, wat zij ons hebben willen aantoonen: waarheid.

damon.