Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Elisabeth van Guttenstein. Een familietafereel uit den tijd van Maria Theresia. Door C. Pichler. II Deelen. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1836. In gr. 8vo. 294 en 312 bl. f 5-20.

Een roman van de begaafde Schrijfster van den Agathocles wordt gewoonlijk met eene gunstige vooringenomenheid ontvangen. Deze vooringenomenheid moet en mag ons echter niet beletten, om het werk naar billijkheid te beoordeelen, en den maatstaf aan te leggen, dien wij in den tegenwoordigen tijd voor dergelijke werken gewoon zijn te gebruiken. Dat er in dezen roman niets onzedelijks voorkomt, daarvoor staat de naam van caroline pichler ons borg. Doch wij zouden aarzelen, om dit boek, met de Uitgevers, een zedekundig werk te noemen. Die zedekunde is er dun gezaaid, of men moest de vrome redeneringen van een paar tot over de ooren verliefde jonge dames met dien weidschen naam willen bestempelen. Kwaad zal het boek niet doen, maar goed ook niet. Misschien vindt het onder de menigte der romanlezers een genoegzaam publiek; maar bijna zou Rec. betuigen te hopen, dat de degelijker kost, die vooral van onze Engelsche naburen in dit vak tot ons is overgebragt, den smaak voor romans, gelijk deze, ook bij ons heeft weggenomen. Als aestetische kunstwerken staan goede romans bij Rec. hoog aangeschreven; maar zeer betwijfelt hij het, of men met eenig regt zulk eene kunstwaarde aan elisabeth van guttenstein zou mogen toekennen.

Het eerste, wat Rec. bij het lezen van dezen roman trof, was dit: het is alsof wij, wat den trant aangaat, een vijfentwintigtal jaren terugtreden. Wij hoopten verlost te zijn

[p. 442]

van die sentimentele verliefdheid, met al hare vervelende langwijligheid en laffe overdrevenheid: zij had plaats gemaakt voor krachtiger gevoel, voor natuurlijker uitdrukking. Hier vinden wij ons weder verplaatst in die dagen van ach en wee; en de brieven der heldin en die van hare vriendin zijn vol van verliefde klagten en verrukkingen. Het ontbreekt dan ook niet aan fraaijigheden als deze (I. bl. 106): Een vurig oogenblik had ons beide getroffen; eene koude eeuwigheid volgt er op. De hemel beware ons voor die vurige oogenblikken en koude eeuwigheden!

Het is een roman in brieven, en onze tweede aanmerking betreft dezen vorm. Op zichzelven heeft Rec. daar niets tegen, mits de bewerking maar goed is. Maar de moeijelijkheid wordt daardoor voor den Schrijver of de Schrijfster oneindig verzwaard. Mevrouw pichler heeft ons hier al het onaangename van dergelijk eenen vorm gegeven, zonder er datgene bij te voegen, wat het minder aangename kan vergoeden. De meeste zaken worden ons tweemalen verhaald door de verschillende daarin betrokkene personen, en daar die zaken zelve niet zeer belangrijk zijn, zijn de herhalingen dit nog veel minder. Bijna nergens vindt men in den stijl der onderscheidene briefschrijvers dat pikante, hetgeen de meerdere uitvoerigheid zou kunnen over het hoofd doen zien, en vele der gebreken, weinige der deugden van een boek in brieven treffen wij hier aan.

Het is een familietafereel uit den tijd van maria theresia, in zeker opzigt dus een geschiedkundige roman. Maar de geschiedenis hangt er meestal zoodanig als een losse lap bij, dat men waarlijk niet weet, wat zij er bij doet. Zij wordt gewoonlijk droog weg verhaald, en is slechts zelden eenigzins naauwer met den roman zamengeweven. Meestal zou men voor de geschiedkundige namen even goed anderen kunnen stellen, of in het algemeen van troepen, vijandelijke benden enz. kunnen spreken, en niemand zou het gemis gevoelen. Dat is de regte manier niet, om de geschiedenis in den roman te gebruiken.

Rec. loopt dus niet hoog met dezen roman. Grootendeels beschouwt hij hem als mislukt, en althans niet als gelijkstaande met vele anderen. Mevrouw pichler zal er haren roem niet mede verhoogen, de lezers hunnen smaak niet mede verbeteren. Is het hun onverschillig, hoedanig een ro-

[p. 443]

man is, wel nu, nog eens, kwaad zullen zij er niet uit leeren; dat zij deze twee deelen dan doorlezen!

Het vignet is goed gegraveerd, met beeldjes, zoo als oosterhuis ze teekent. Op welk eene wijze maria theresia haren zoon op den arm houdt, verklaart Rec. niet te begrijpen. De vertaling is goed.