Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Specimen academicum inaugurale, quo continentur Γνῶμαι κατ᾽ Εκλογην ἐκ τῶν Δημοκρίτου, Επικούρου καὶ ἕτερων Φιλοσόϕων καί Ποιήτων καί Ρ῾ητόρων, quod (etc.) publico ac solemni examini submittit Laurentius Bernardus Beynen, Haganus, ad diem 16 Junii 1837. L.B. apud C.C. van der Hoek. 1837. 8vo. 47 pagg.

Hoewel het onze bestendige gewoonte niet is, akademische Dissertatiën te beoordeelen, (alle toch te vermelden zou onmogelijk, en eene keuze soms moeijelijk en invidieus zijn) zoo meenen wij toch eene uitzondering te moeten maken omtrent zulke stukken, waarin nog onuitgegevene geschriften der oudheid aan het licht gebragt worden. Dit nu is hier het geval met een handschrift uit de Leydsche boekerij, en wel uit de verzameling van vossius, waarbij zich ook nog andere werkjes, doch van later tijd, bevinden, die de Uitgever heeft ter zijde gelaten. Deze, die het bedoelde stuk als akademisch proefschrift ter oordeelkundige bewerking gekozen heeft, is de Heer beynen, die hiermede een loffelijk bewijs zijner grondige kennis aan de Grieksche letteren en te-

[p. 424]

vens eene belangrijke bijdrage tot de litteratuur der zedespreuken gegeven heeft. De titel der verzameling van spreuken, die wij bedoelen, (en het verwondert ons, dat de geleerde Uitgever zulks niet heeft aangemerkt) is echter niet juist. Men zou daaruit opmaken, dat de meeste spreuken van demokritus en epikurus waren; doch dit is het geval niet. Er zijn ten minste even zoo vele spreuken van sokrates, diogenes, pythagoras, plato en anderen in deze verzameling, waarvan het eerste gedeelte (tot spreuk 144) zonder naam van de schrijvers, aan welke zij toekomen, het tweede (tot de laatste of 257ste spreuk) met vermelding derzelven naar alphabetische orde te boek is gesteld. De naam des verzamelaars wordt niet gemeld. Het zijn echter alle spreuken van wijsgeeren, dichters of redenaars (de beide laatsten echter naar evenredigheid veel minder talrijk) uit de Heidensche oudheid, en zij verschillen dus van een ander handschrift der zelfde boekerij, mede afkomstig van vossius, waarin ook spreuken van latere, Christen-schrijvers en Kerkvaders voorkomen. De Uitgever heeft deze spreuken, waarvan de meesten reeds van elders bekend waren, zorgvuldig met de groote bloemlezing van stobaeus, met diogenes laërtius, plutarchus, aelianus, joannes damascenus (in gaisford's uitgave van stobaeus) en met de zoo even gemelde grootere verzameling van vroegere en latere zedespreuken vergeleken, en doorgaans de nog al dikwijls bedorvene lezing, hetzij uit die Schrijvers, hetzij volgens eigene conjecturen, zeer gelukkig verbeterd.

Geen volk was misschien zoo rijk in zedespreuken als de Grieken. Eene algemeene verzameling derzelven uit alle hunne dichters, redenaars, geschiedboekers, wijsgeeren en luimige schrijvers (theophrastus, lucianus enz.) zou de bloemlezing van stobaeus in uitgebreidheid nog ver overtreffen. Men kan zulks nagaan, onder anderen, uit de Bibliotheek van photius, waarin wij met smart zien, hoe groot onze verliezen in dit vak zijn, door den ondergang van zoo vele werken in de latere Middeleeuwen, vermoedelijk wel door die onbehouwen Ridders, die in 1204 Konstantinopel innamen en gedeeltelijk door de vlammen vernielden. Welkom moet ons dus iedere bijdrage tot levenswijsheid uit de Grieksche oudheid zijn, al levert zij niet veel nieuws, maar slechts het bekende onder een' anderen vorm, waardoor

[p. 425]

men te beter, uit vergelijking, de echte lezing ontdekken kan. Het meeste, waardoor zich deze verzameling van de reeds bekende onderscheidt, is, dat er andere schrijvers of vinders der spreuken worden opgegeven, dan bij stobaeus en anderen. Het is wel mogelijk, dat onderscheidene wijsgeeren op hetzelfde denkbeeld gevallen zijn; maar, waar de uitdrukking toch genoegzaam woordelijk dezelfde is, valt zulks bezwaarlijk te gelooven. Om slechts een paar voorbeelden te geven: het antwoord op de vraag: wat zal ik mijn' zoon laten leeren? - wilt gij met Goden leven, de Wijsbegeerte; met menschen, de Redekunst, wordt bij damascenus aan den stichter der Cynische sekte, antisthenes, in de hier uitgegevene verzameling aan demosthenes toegeschreven. Iedereen gevoelt, dat dit laatste met het karakter des sprekers veel beter overeenkomt, daar het de Wijsbegeerte, als voor menschen, eenigzins nutteloos voorstelt. Het is zonderling, dat aan beide die personen, welke met elkander toch zoo weinig overeenkomst hadden, de spreuk wordt toegeschreven: de raaf verschilt van den vleijer slechts daarin, dat de eerste dooden, de tweede levenden opeet; aan antisthenes door diogenes laërtius, aan demosthenes door onzen verzamelaar. Zoo schrijft stobaeus de beide gezegden: de geldgierigheid is de moederstaat van alle kwaad, en: als een nijdigaard droevig ziet, moet hem een groot kwaad of een ander een groot goed zijn overgekomen, aan bion, onze verzamelaar de eerste aan demetrius, de tweede aan demokritus toe. Somtijds echter is het blijkbaar, dat laatstgenoemde den bal mis slaat, b.v. waar hij den wijsgeer theophrastus, een groot leger zonder veldheer ziende, doet zeggen: Wat een groot beest zonder hoofd! terwijl stobaeus, met veel meer waarschijnlijkheid, dit gezegde aan den veldheer epaminondas toeschrijft, en ook geen volslagen gebrek aan een legerhoofd, (hetwelk niet denkbaar is) maar aan een' goeden bevelhebber, vermeldt. (In dien zin zeide ook philippus van Macedonië: Een leger van herten, onder bevel van een' leeuw, is beter, dan een heir van leeuwen onder dat van een hert.)

Het zou ons te ver afleiden, en ook voor onze meeste lezers minder aangenaam zijn, de verbeterde lezingen van den kundigen Uitgever, ook slechts gedeeltelijk, hier te vermelden. Dit kunnen wij zeggen, dat dezelve doorgaans van

[p. 426]

oordeel, scherpzinnigheid en doorwrochte kunde der Grieksche tale getuigen, en de Schrijver somtijds ook gelukkig de opgave des genen, van wien de spreuken volgens deze verzameling zouden afkomstig zijn, in meer waarschijnlijke verandert, zoo als (bl. 30), diagoras eerst in anacharsis, daarna in aristippus. Wij zullen liever nog eene merkwaardige overeenkomst van sommige hier voorkomende spreuken met Bijbelplaatsen doen zien. Iemand (in onzen tekst staat, blijkbaar verkeerd, romulus; anderen schrijven gelijke gezegden aan antisthenes, aristippus, diogenes, demosthenes en pausanias toe) iemand werd berispt, omdat hij met slechte menschen omging: de Geneesheeren, zeide hij, verkeeren ook met zieken, meer dan met gezonden; of, volgens anderen: hij is de beste Geneesheer, die de van allen verlatenen opneemt, (p. 39; de andere voorbeelden zijn door den Uitgever medegedeeld.) Men herinnert zich natuurlijk hier het gezegde des Zaligmakers: de gezonden hebben den Geneesheer niet noodig, maar de zieken. Diogenes, gevraagd zijnde, hoe men zich op zijnen vijand kon wreken, zeide: indien gij u braaf en goed ten zijnen aanzien gedraagt; of, volgens pythagoras: men moet zijne vrienden niet tot vijanden, maar zijne vijanden tot vrienden maken, (p. 27.) Doch hoe veel verhevener is het woord van den Heiland: hebt uwe vijanden lief, zegent hen, die u vervolgen, opdat gij kinderen moogt zijn uws hemelschen Vaders! - Theokritus van Chios, of (volgens diogenes laërtius) thales, zeide, op de vraag, hoe men best en regtvaardigst kon leven? - indien wij zelve niet doen, hetgeen wij anderen verwijten. Gelijksoortig was het gezegde van isokrates tot nikokles: doet niet aan anderen hetgeen, waarover gij op hen toornig zoudt worden. Doch hoe veel omvattender en edeler is de niet ontkennende, maar stellige leer: hetgeen gij wilt dat u de menschen doen zullen, doet gij hun ook alzoo.

Met genoegen hebben wij dit werkje gelezen en beoordeeld. Wij verplaatsen ons zoo gaarne in de tijden, toen de Wijsbegeerte nog iets anders was, dan ijdele, nietsbeduidende klanken, woordenpraal of sophismen, die God en deugd wegredeneren, erger dan die van gorgias en thrasymachus, toen men noch het Absolute noch de zichzelven vergodende Rede kende, maar heilzame zedelijke voorschriften gaf.