Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

[p. 398]

Ines de Castro; door Mrs. Bray, Schrijfster van den Protestant. Uit het Engelsch. II Deelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1836. In gr. 8vo. 710 Bl. f 7-20.

Minder door de Geschiedenis, dan door het Treurspel van feith, en misschien door het Dichtstuk van da costa, is aan onze landgenooten de ongelukkige heldin dezes Romans bekend. Deze minnares en later in het geheim gemalin van pedro, Kroonprins van Portugal, werd omgebragt, (1355) niet, zoo als in het zoo even gemelde Treurspel, door toedoen eener Infante van Spanje, maar op last van Koning alphonsus, bijgenaamd de Dappere, zelven. Daar vereenigt zich inderdaad veel in de geschiedenis dezer jonkvrouwe, dat dezelve voor eene romantische behandeling zeer geschikt maakt; en het was waarlijk van de Schrijfster van den Protestant een gelukkig denkbeeld, dit onderwerp te kiezen. En, zij het ook eene vrouwehand, die hetzelve behandeld heeft, het ontbreekt haar niet aan mannelijke kracht. Het land, de tijd, de menschen, alles mag geacht worden die kracht te vorderen en uit te lokken; en er is aan dezen eisch uitnemend voldaan.

In de hoofdzaak volgt Mevr. bray de geschiedenis vrij getrouw. De vader van ines heette echter niet manuel, maar pedro fernando de castro, en van de vier kinderen uit haar huwelijk met pedro worden alleen johannes en dionysius, geenszins de beide anderen, alphonsus en beatrix, vermeld. De moordenaars zijn ook hier ario coëllo, jago lopez pacecho, hier Don diego genoemd, en alvaro gonzalez. Behalve deze hoofdpersonen, zijn ook Prins ferdinand, voorzoon van pedro uit zijn eerste huwelijk, de Bisschop van Guada en enkele anderen historisch.

Wij hebben dit werk met het uitstekendste genoegen gelezen, en gelooven er niet te veel van te zeggen, wanneer wij dezen Roman onder de allervoortreffelijkste voortbrengsels in dit vak van letterkunde rangschikken. De geschiedenis trouwens wordt, hoe verder men komt, des te belangrijker; de nieuwsgierigheid meer en meer opgewekt; de ontknooping genaderd zijnde, was het ons onmogelijk, de lezing af te breken. Dat de Schrijfster den moord, aan ines

[p. 399]

gepleegd, niet verhaalt, maar alleen doet begrijpen, getuigt van haar fijn gevoel en zuiveren smaak. Min kiesche Romanschrijvers zouden deze gelegenheid, om eens regt akelig te schilderen, niet hebben laten voorbijgaan. De teekening der karakters is uitmuntend; wij verstaan daardoor niet alleen, dat zij goed zijn volgehouden, maar inzonderheid, dat zij met den besten smaak afwisselen. De Koning alonzo is een zamenweefsel van deugden en ondeugden, met diepe menschenkennis geteekend. Coëllo, bijgeloovig, diep bedorven, maar niet geheel verhard in het kwade; diego, de wraakzuchtige, voor allerlei snoodheid veil, maar tegen wiens afschuwelijk opzet zich eene niet geheel uitgedoofde liefde voor ines, in beider jeugd aan hem verloofd, (in welke omstandigheid de knoop des verhaals ligt) zoolang mogelijk verzet; zoodat hij gedurig moet voortgedreven worden door den afschuwelijken verworpeling gonzalez, een monster aller monsters, wiens duivelsche boosheid alle verbeelding overtreft; aza anzurez, de Moorsche Vorstin, die den Roman opent, groot van ziel onder ongelukken; hamed, haar zoon, jong, vol vuur en moed, brandende van begeerte, om den dood zijnes vaders te wreeken; hassan, de Talba, een overheerlijk karakter, die b.v. in het geheime gehoor bij den Koning eene grootheid van ziel aan den dag legt, welke eerbied voor den edelen Moor opwekt; - deze karakters zijn, behalve ines zelve, het meeste uitgewerkt. Ook de overigen, b.v. de Prior van Evora, een trotsche Prelaat, naijverig op de regten der kerk; de goedhartige bekeerde Moorin ximena; de Moor cassim, spotachtig en een weinig sluw, overigens trouwhartig en aan zijne meesteres aza verkleefd; azevedo, een hoogst wijs en achtingwaardig hoveling, en anderen, zijn goed uitgevoerd. Pedro is minder hoofdpersoon, dan men denken zou, en de Mooren worden gunstiger geteekend, dan de Christenen. Trouwens, hoe kan dit haast anders, wanneer men de onkunde, het bijgeloof en de ruwheid der Middeleeuwen kent, en tevens iets weet van de hoogstbelangrijke en veel te weinig bekende geschiedenis der Mooren in het Spaansche schiereiland (715-1493); van de geschiedenis alzoo eens volks, dat evenzeer uitmuntte in krijgshaftigen vrijheidszin, als het zich onderscheidde door beoefening van kunsten en wetenschappen. Men denke slechts aan de heerlijke gewrochten

[p. 400]

der bouwkunde, zoo als de Alhambra. Waarlijk geen volk is geschikter, om in eenen Historischen Roman te interesseren. Overigens is het costuum met zorgvuldigheid bewaard. Geene geringe verdienste, b.v., waar Mahomedanen spreken. Over het geheel kan men echter eene zekere voorkeur aan de lieden van deze belijdenis, boven de Christenen, bij de Schrijfster, (eene Predikantsvrouw, naar men zegt) niet ontkennen. Misschien, gelijk wij zoo even reeds te kennen gaven, is dit op de geschiedenis gegrond; er laat zich ten minste wel iets voor zeggen, vooral daar de Mahomedanen toen op het schiereiland de onderliggende partij waren, en het Catholicismus van dien tijd er in vele opzigten onchristelijk genoeg uitzag. Maar, wij zien dit toch niet gaarne, en kunnen bezwaarlijk begrijpen, dat er zoo weinig van den Goddelijken geest des Evangelies zou zijn overgebleven, dat de zoon der woestijn dat licht in de schaduw zou kunnen plaatsen. Niemand echter behoeft om deze reden het boek ter zijde te leggen. Zijn eigen denkbeeld van Christelijke deugd zal nog altijd, in zachten, bekoorlijken, reinen glans, ver genoeg boven deze Stoïcijnsche, oud-Romeinsche of Spartaansche grootheid uitblinken. En, zoo honderd Romans bezoedelen, bederven, verweekelijken, wij zien geene reden, om dezen onder dezelve te rangschikken. De deugd moge er vaak lijden, de ondeugd zegepralen, de zwakke bukken, de geweldenaar heerschen; zoo gaat het immers in de wezenlijke wereld maar al te dikwijls, en het is van belang, dat wij tegen dien strijd gewapend worden.

Moesten wij op het onderhavige werk nog iets aanmerken, het zou wezen, dat de beschrijvingen van landstreken, gebouwen, personen en derg. wat lang zijn uitgevallen. De aanleg der Engelschen voor dergelijke schilderingen verloochent zich echter ook hier niet, zoodat het geene aan levendigheid, sommigen zelfs niet aan uitstekende waarde ontbreekt; de voorstelling van het bouwvallige Moorsche paleis, van het stierengevecht en van de aardbeving mogen ten voorbeelde strekken.

Wij twijfelen niet, of deze fraai geschreven Roman zal vele lezers vinden. Bij den lof, die aan vertaling en uitvoering toekomt, spijt het ons, al wederom over dat ellendige herhalen van hetzelfde vignet op de titels der beide Deelen te moeten klagen.