Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

[p. 344]

Geschied- en letterkundige Herinneringen, verzameld door Mr. G.W. Vreede, Advocaat te Gorinchem. IIde Stukje. Te Gorinchem, bij W. van der Wal. 1836. In gr. 8vo. 90 bl. f 1-10.
Recherches bibliographiques sur quelques impressions Neerlandaises du quinzième et du seizième siècle, par E.H.J. du Puy de Montbrun. Leide, chez S. et J. Luchtmans. 1836. 8vo. VIII et 98 pag. f 1-80.
De vrijheid der Gereformeerde Gemeenten in Nederland, verdedigd. Pleitrede, uitgesproken den 10 October 1836, door Mr. A.M.C. van Hall, Advocaat te 's Gravenhage. Te Amsterdam, bij W. Messchert. 1836. In gr. 8vo. IV en 73 bl. f :-60.

Het eerste stukje der Herinneringen, door Mr. g.w. vreede verzameld, is bevorens door ons aangekondigd. Het tweede is ons thans geworden. Met oordeel en scherpzinnigheid is de Schrijver te werk gegaan, en geheel de verzameling getuigt van eenen liberalen en edelen geest, met ver mijding van hatelijkheid en partijzucht. Uitmuntend is onder anderen het artikel, bl. 28-73: Familieregeringen in de Republiek der Vereenigde Nederlanden. Men ziet den trapswijzen voortgang der Aristocratie, en derzelver ontaarding in Oligarchie, beknopt en duidelijk aangewezen.

De Heer du puy de montbrun heeft, in zijne Recherches bibliographiques, ons een beredeneerd, getrouw en zindelijk uitgevoerd verslag gegeven van de oudste drukken in Nederland; terwijl de houtsneêplaatjes ons de afbeelding leveren van de versieringen, in wapenen, merken en afbeeldingen bestaande, waarmede de drukkers hun werk hebben trachten aan te bevelen. Men kan den berigtgever niet dan dank weten voor zijnen arbeid.

De oordeelkundig bewerkte en zeer goed gestelde Pleitrede van Mr. a.m.c. van hall, voor het Hoog Geregtshof te 's Gravenhage, in eene correctionele Appélzaak van den Heer scholte c.s., onderscheidt zich van meer andere in soortgelijke zaken, en ook van de vroegere deszelfden Sprekers, dáárin, dat hij, thans zelf tot de afgescheidenen zijnde

[p. 345]

overgegaan, alsnu slechts de volgende punten zoekt te betoogen: 1^o. De vereeniging der gescheidene Gereformeerden is niet strafbaar, volgens Art. 291 en volg. van het Strafwetboek. 2. Vrijheid van Godsdienst is aan de afgescheidene Geresormeerden door de Grondwet gewaarborgd. 3. De gescheidenen kunnen geene vergunning vragen, om gemeenten op te rigten. De toepassing der strafwet is rustverstorende.

Bij de behandeling van het eerste punt hinderde ons de vergelijking tusschen de godsdienstige bijeenkomsten met meer dan 20 personen en die van meer dan 20 arbeiders tot het opbouwen van een huis. Immers die arbeiders zijn geene bouwlieden; zij komen niet bijeen, om zich bezig te houden met onderwerpen der bouwkunst, maar werken op last van hunnen meester. Wel zegt de bekwame Pleiter: dit is ook ons geval; wij komen op last van den Opperbouwmeester des Heelals bijeen, enz. Doch nergens heeft de Zaligmaker bevolen, om met meer dan 20 personen bijeen te komen. Men kan zeer wel in kringen van niet meer dan 20 lieden, behalve de leden des huisgezins, in wier woning het gezelschap gehouden wordt, vergaderen. Dat men daar dan ook doop en avondmaal kan bedienen, spreekt van zelf, en elke verhindering, aan zulk eene vergadering in kleinen getale toegebragt, zou, naar Recensent's gevoelen, een misbruik en eene overtreding der wet zijn, waarover de afgescheidenen zich met regt zouden kunnen beklagen. Dat men zich overigens in de vergaderingen der Christenen met godsdienstige onderwerpen bezig houdt, of s'occupe, lijdt geenen twijfel: men houdt zich met een onderwerp bezig, als men er over nadenkt; en met aandacht de godsdienstoefening bij te wonen, is een pligt, zoodra men dus, tot zijne stichting, zich in eene kerk of in een godsdienstig gezelschap begeeft, houdt men zijnen geest bezig; men is werkzaam met hetgene aldaar gesproken en verrigt wordt.

2^o. Bij het tweede punt wordt beweerd, dat de afgescheidenen geene nieuwe gezindheid zijn. Maar ten opzigte van den Staat is alle gezindheid nieuw, die in dien Staat zelven, vóór de oprigting of herstelling, niet bestaan heeft; b.v. de Protestantsche Godsdienst, ofschoon, naar het gevoelen harer oprigters of herstellers, luther, calvijn, zwingli enz., eigenlijk de oudste, ja die der eerste Christenen, was echter, ten opzigte van de in 1517 en vervolgens be-

[p. 346]

staande Regeringen, nieuw. Over de leer mogen Besturen noch Regtbanken oordeelen. De associatiën zelve waren kortgeleden opgerigt; en of de leer der Protestanten al dan niet die van christus en de Apostelen was, dit was wel een godsdienstig geschilpunt, doch daar mogten de Overheden niet in treden. Indien onze voorouders slechts overal voor hunne gevoelens hadden mogen uitkomen, dezelve met den druk gemeen maken, en overigens vrijelijk met 20 personen, op bepaalde dagen, godsdienstig vergaderen, dan zouden zij oproermakers zijn geweest, indien zij desniettegenstaande tegen philips II waren opgestaan. Maar naar hun geloof werd onderzoek gedaan; hunne denkbeelden mogten zij niet mededeelen; hoe gering ook in getale, werd hun de vergadering niet toegestaan; te vuur en te zwaard werden zij vervolgd. Dit was gewetensdwang; en deze zou bij ons alleen beginnen te bestaan, zoo men doop- en avondmaalbediening verhinderde in bijeenkomsten van niet meer dan 20 personen, behalve de leden des huisgezins.

3^o. Dat de gescheidenen geene vergunning zouden kunnen vragen, om gemeenten op te rigten, betuigen wij niet te begrijpen. Immers door de oprigting wordt bedoeld de oprigting met medewerking van 's Lands Bestuur. De afgescheidenen kunnen b.v. verklaren, dat er reeds sinds lang eene niet erkende gemeente bestaat, maar dat zij wenschen, met voorkennis van het Gouvernement, daaraan een wettig bestaan te geven, en, vermits het vorige aanzijn der gemeente van hoogerhand niet erkend werd, in zoo ver alsnu die gemeente op te rigten, d.i. een wettig, of bij de Overheid erkend, bestaan aan dezelve te verzekeren. Indien de afgescheidenen niet met eenen geest van tegenwerking bezield zijn, maar in alle opregtheid en met alle welwillendheid verkiezen te handelen, dan schijnt het ons toe, dat zij, zonder krenking des gewetens, wel in elken redelijken wensch zullen slagen; maar brengt hunne overtuiging het mede, dat zij het wereldlijk Bestuur buiten alle kennisneming en toezigt willen houden, dan zijn alle hunne godsdienstoefeningen rustverstorende uit haren aard, en de oprigting huns Kerkgenootschaps, b.v. onder den titel van Hersteld-Hervormden, zal nooit worden toegestaan.