Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Elisabeth Basmooth, of eene Engelsche plant op Hollandschen bodem, een oorspronkelijke Roman, door de Schrijfster van de kleine Pligten. II Deelen. Te Amsterdam, bij ten Brink en de Vries. 1836. In gr. 8vo. Te zamen 614 bl. f 6-60.

Wanneer een Schrijver, door vroeger uitgegevene geschriften, die niet alleen edele bedoelingen hebben, maar ook van talent getuigen, voordeelig bekend is, naderhand zwakkere voortbrengselen in het licht geeft, zoo is de taak des beoordeelaars, die eensdeels niet gaarne van een' gunstig bekenden Auteur iets nadeeligs wil zeggen, anderdeels de waarheid niet mag te kort doen, geenszins aangenaam of gemakkelijk. Deze moeijelijkheid vermeerdert nog grootelijks, wanneer de bedoelde persoon eene Vrouw is. Bij de achting, die elk welopgevoed man der sekse verschuldigd is, komt nu de vroeger verworven lof der Schrijfster; en zoo aangenaam het is, van het zwakkere tot het betere, van het meer- tot het minder volmaakte op te klimmen, na mindere meerdere goedkeuring te kunnen geven, zoo onaangenaam is het tegendeel. In weerwil dezer bedenkingen moeten wij zeggen, dat deze Roman der geachte Schrijfster ons voorkomt, de kleine Pligten geenszins te evenaren. Niet alleen in menschkundige opmerkingen, in fiksche karaktertrekken, maar ook in stijl, is dit onderscheid, ten nadeele van het laatste voortbrengsel, merkbaar. De karakters zijn meest alle dagelijksch, eenen enkelen booswicht, zoo als alerte valmont, uitgezonderd. Ge-

[p. 130]

beurtenissen, die men met een paar woorden had kunnen vermelden, vullen geheele brieven.

Eene ontleding van dezen Roman zal de lezer wel niet van ons verlangen, daar hierdoor de belangstelling in den afloop natuurlijk verminderen moet. Wij zullen dus enkel zeggen, dat de heldin een meisje is, in Engeland geboren, maar van eene Hollandsche moeder en eenen vader, wiens afkomst lang in het duister blijft, maar eindelijk zeer voldoende, ook ten aanzien der dochter, wordt opgehelderd. Onder de bestgeteekende karakters is de grootvader der heldin, een trage Phlegmaticus en een man naar de klok, zonder gevoel. Eenige tooneelen, waar die oude Heer (bestenvelde) in voorkomt, zijn niet onaardig. Voorts eene Miss westmill, eene oude vrijster, die de manie heest van zich als jong voor te doen. Beide karakters, hoewel misschien wel wat overladen, zijn goed volgehouden. Ook dat der vriendin van elisabeth, cecilia, wat naar het sentimentele overhellende, doch grilziek, en veel minder, dan men verwachten zou, met waar gevoel bedeeld, is vrij wel geteekend. Maar het karakter van hendrik bestenvelde, den zoon van dien ouden slijmgast, en oom der heldin, heeft volstrekt geene kleur; het is een goed, braaf koopman, die geenen bepaalden karaktertrek heeft. Ferdinand gardijn is een minnaar, zoo als er honderde en duizende zijn. Men versta ons echter wél. Het zij verre van ons, overdrijving of het maken van effect, ten koste der natuur of der zedelijkheid, te verlangen; dit laten wij aan de tegenwoordige Fransche en Duitsche Romans over. Wij zijn verre van eenen Schrijver ten kwade te duiden, dat hij zijne tafereelen uit de gewone menschenwereld en het leven neemt; dit is zelfs eene verdienste, en wij rekenen het ferdinand gardijn, den minnaar der heldin, als een' edelen trek toe, dat hij niet tegen den wil zijns vaders de vereeniging met zijne geliefde doorzet, maar zich aan den ouderlijken wil onderwerpt. Zulk een karakter is zeer aanprijzenswaardig. Maar een Roman moet toch meer doen, dan louter dagelijksche voorvallen beschrijven; anders zou een snelschrijver, die een aantal beuzelachtige bezoeken bijwoonde en opteekende, de beste Romanschrijver zijn. Wij hebben eene Vrouw van zeer veel oordeel, na het lezen van Elisabeth Basmooth, hooren zeggen: ‘Er is in het dagelijksche leven

[p. 131]

meer romantisch, dan in dezen Roman.’ Wij zullen, ten bewijze daarvan, een paar proeven geven.

Het Dames-salet in het eerste deel is tot in de minste kleinigheden beschreven. Men hoore: ‘Pfu - u - u! blaasde Mevrouw welmoet, en zeide: Mag ik verzoeken, dat het vuur uit mijne stoof genomen worde? Ik vind het van daag ontzaggelijk warm! - Op een' oogwenk van tante ik naar de schel, klaas in de kamer, het verlangde uitgevoerd, de kring weder in orde.

Mevrouw van almstein. Wie wacht gij nog meer, Jufvrouw bassieres? Ik zie nog vier ledige stoelen.

Bassieres. Zij zijn voor Mevrouw elters, voor de twee Jufvrouwen wasink, en voor eene Amsterdamsche Dame, die bij eerstgenoemde logeert, maar die ik niet ken. De Dames komen laat; dat wordt zoo de gewoonte.

Mevrouw van almstein. Ja, dat wordt het! In mijne jeugd kwamen wij ten zes ure bij elkander; toen had men er nog wat aan; maar thans; pas zit men, of men moet weder weg.

Mevrouw van zelen. Hoe staat het toch met het huwelijk van lotje wasink?

Mevrouw welmoet. Ik heb hooren zeggen, dat het glad af was.

Mevrouw rivers. Af! dat geloof ik nooit,’ enz.

De geëerde Schrijfster gelieve met dit salet de beschrijving der partij, die anna willis te Rotterdam bijwoonde, in de Sara Burgerhart, te vergelijken, om het belangrijke onderscheid van dagelijksche en karakteristiek-onderhoudende schildering te gevoelen.

Nog een tooneeltje: ‘Emma. Acht uren rijdens? dan zult gij wel honger hebben: wil ik u eene boterham smeren? Kom, manlief, schenk haar een glas wijs.

Selsat. Wijn in den ochtend? o neen! een kopje bouillon zou mij beter vlijen.

Cecilia schelde om bouillon. Intusschen vervolgde emma (het bord in de hand houdende, waarop koude patrijs voorgediend was): Zal ik u hiervan een vleugeltje bij de boterham geven?

Selsat. Wild! de Hemel beware mij, dat eet ik nooit.

Emma. Welke kuren zijn dat? Zijt gij eene discipelinne uit de school van pythagoras?

[p. 132]

Selsat. Ik heb een' afkeer van het moorden van onschuldige beestjes, alleen om mijnen smaak te voldoen.

Emma. Cecilia! zeg spoedig de bouillon weder af. Of is die van het vleesch van een' zondigen os of van een zondig kalf getrokken? Ha! ha! ha!’

Deze selsat, die hier voorkomt, is eene schijnheilige, maar zoo overdreven geschilderd, dat iedereen, ook zonder eenige schranderheid of bijzondere menschenkennis, haar als eene huichelaarster doorziet. - De schoolmeester falmain is een zeer onbeduidend persoon; zoo ook eduard werner, die niets van het schitterende van een' jongen Engelschen doorbrenger heeft, maar bij alle zijne ongeregeldheden vrij stijf is, en ten slotte verbeterd als uit de lucht komt vallen, om de ontknooping van den Roman te bevorderen. Hiertoe dragen ook de wroegingen van een' ongetrouwen boekhouder veel bij, die bijna in het geheel niet genoemd is, en toch als een Deus ex machinâ komt neêrvallen, om aan de heldin een vermogen van f 250,000 te verschaffen, waardoor alleen haar huwelijk mogelijk wordt. Een echte Roman moet zich daardoor van eene dagelijksche vertelling onderscheiden, dat de bijzonderheden, daarin verhaald, niet los op zichzelve staan, maar elk tot den loop des verhaals en den knoop der intrigue moeten bijdragen. Dit is nu hier het geval niet. Het middagmaal op Werner-Castle, een listige aanslag, het Dames-salet, enz. zijn meerendeels gerekte verhalen, die met de hoofdzaak in weinig verband staan, behalve dat in het laatstgemelde elisabeth eenige kennis erlangt aan de zuster van haren toekomenden minnaar. Nadat men zeker is van de ontknooping (het huwelijk van elisabeth) duurt de Roman nog 55 bladzijden voort. De heldin wordt ziek, heeft verscheidene, op zichzelve schoone, maar hier minder te pas komende, gesprekken met hare vriendin debora tolver, (een der best volgehoudene en inderdaad achtingwaardige karakters van het boek) en wordt nu, op de boven reeds vermelde wijze, met haren stand en hare echte geboorte bekend gemaakt. Genoegzaam alle personen in den Roman worden met echtgenooten voorzien.

De strekking van den Roman (trouwens dit spreekt als van zelf) is allezins zedelijk; er komen vele nuttige lessen in voor, en de hoofdpersoon is een deugdzaam meisje, die, te midden van vele tegenspoeden, altijd aan hare echt godsdienstige beginselen getrouw blijft, en ook in het huwelijk

[p. 133]

zich geenszins door den luister eener zoogenaamde schitterende partij laat wegslepen, maar alleen den man, dien zij bemint, tot echtgenoot neemt. Het karakter der heldin is dus inderdaad schoon, en vergoedt veel. Maar over 't algemeen kunnen wij dezen Roman met de beste voortbrengselen van de Schrijfster der kleine Pligten niet gelijkstellen. Wij wenschen niets hartelijker, dan dat zij eerlang ons in de aangename gelegenheid stelle, haar dezelfde mate van lof toe te kennen, als wij haar hoogachting toedragen.