Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Handelingen der Zuid-Hollandsche Synode, betreffende de zaak en leer der Remonstranten, van het jaar 1619-1805. In het Archief voor Kerkelijke Geschiedenis medegedeeld door N.C. Kist. Te Leiden, bij S. en J. Luchtmans. 1836. In gr. 8vo. XI en 402 bl. f 4-10.

De Hoogleeraar kist kreeg, vóór eenigen tijd, de Aanteekeningen der Synodale Vergadering van Zuidholland van al het voorgevallene in de zaak en leer der Remonstranten van het jaar 1619-1777 voor het eerst te zien, en, deze voor de Geschiedenis belangrijk rekenende, besloot hij, dezelve in het Archief voor Kerkelijke Geschiedenis mede te deelen. Bijna gelijktijdig kondigde de Hoogleeraar tijdeman eene afzonderlijke uitgave van die Synodale Handelingen bij inteekening aan; en nu stemden beide Heeren er in toe, dat zij in het Archief zouden opgenomen, en tevens, ten behoeve van hen, die dit niet bezaten, afzonderlijk uitgegeven worden. Bij dezelve zijn ook gevoegd de Aanteekeningen over dezelfde zaak, zoo als die, ingevolge Synodaal besluit (Schiedam 1779), over de jaren 1780-1805 door de Classis van Schieland zijn aangevuld. Een breed alphabetisch Register op dit alles voltooit het geheel.

Referent wil niet ontkennen, dat deze Aanteekeningen voor dengenen, die de geschiedenis dier rampzalige kerktwisten in alle hare bijzonderheden wil leeren kennen, van eenig belang kunnen zijn; maar of dit belang zoo groot is, dat het der moeite waardig geacht kan

[p. 100]

worden, hiermede een boekdeel van 402 bladzijden te vullen, welks inhoud men in het gemelde Archief wedervinden kan, en dat geen aangename lectuur oplevert, en of het in dezen tijd nog nuttig is, die oude geschiedenissen weder op te halen, dit een en ander zou hij nog al betwijfelen, en voor deze Kerkelijke Handelingen liever eenige zulke welbewerkte Verhandeling van den Hoogleeraar kist, of van deszelfs Medeärbeider rooyaards, ontvangen hebben, als door hen in het Archief meermaals geleverd is. - Opmerkelijk is het intusschen, zoo wel als aangenaam, bij het doorloopen van deze bladen te zien, dat de geest en toon van handelen in de zaak der Remonstranten, sedert den jare 1795, zeer veranderd en gematigd is geworden, zoodat men van die allengs uitgesletene verschillen thans gerust zeggen kan: ‘Deze dingen zijn oud.’ - Ref. wil dus ook den Hoogleeraar kist geenszins de bedoeling toeschrijven, ‘als wilde hij oude wonden oprijten, of anders nieuwe brandstoffen werpen op het vuur, hetwelk ook in onze dagen ontstoken is,’ (iets, dat toch ligt het gevolg zijn kan;) maar hij stemt hem zeer gaarne bij, wanneer hij zegt: ‘Al zijn de tijden, die wij beleven, op verre na niet volmaakt, zijne Negentiende Eeuw zal hij,’ (de meer bezadigde opmerker) ‘geloof ik, voor de Achttiende of Zeventiende niet willen ruilen.’