Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Feestrede, of dankbare uitboezeming op het eerste Eeuwgetijde der Kweekschool bij de Societeit der Doopsgezinden te Amsterdam, invallende op Zondag den 6 van Wintermaand des jaars 1835, in dichtmaat, door M. Martens, Leeraar der Doopsgezinden te Holwert, Blya en Vischbuurt. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1836. In gr. 8vo. XII, 110 bl. f 1-:

Eene welgemeende, hartelijke, maar tevens eigenaardige uitboezeming op het voormelde eeuwgetij. Ééns om de honderd jaren is er gelegenheid, om zulk eene feestrede te houden, en dan nog zal er onder de honderd Predikanten voorzeker naauwelijks één gevonden worden, wien het zal invallen, om dit op eene wijze te doen, zoo als de Heer martens verkozen heeft; maar het is ook hier: Elk zijn wijs. Na eene opdragt van het werk aan de genoemde Gemeente, meldt zijn Eerw. in het Voorberigt, dat hij, ‘na eenen Lofzang aan God en Christus op dat Eeuwgetijde voorafgezonden te hebben, welke, blijkens de graagte, die binnen weinige dagen eenen derden druk noodzakelijk maakte, over het algemeen geen ongunstig onthaal schijnt genoten te hebben, thans, na den afloop van het eerste Eeuwfeest, vooral op herhaalden aandrang van oordeelkundige hoorders, zijne grootendeels in dichtmaat gestelde Feestrede niet heeft kunnen terug houden.’ Verder spreekt hij met warmte over zijne belangstelling in het feest zelf, dat hem, als voormaligen kweekeling van het Doopsgezinde Seminarium, met dankbaarheid vervult, en verdedigt hij eenigzins het door hem gekozen poëtische gewaad. Hierop volgt eene voorafspraak van 7 bladzijden, waarvan de eerste zinsnede alleen de beide eerste bladzijden beslaat, en een voorgebed van gelijke uitgebreidheid, als de voorafspraak.

(in stede van eenen bijbeltekst)

leest men de navolgende regels:

[p. 82]

 

Ik kan den hoogen vloed der dankbaarheid niet schutten!

 

Hij gunt mij geenen tijd, om eenen tekst te putten

 

Uit Gods gewijde bron: - hij stroomt mij uit de borst

 

Tot Gods en 's Heilands eer! - hij still' uw' heil'gen dorst.

Nu neemt de uitboezeming op bl. 32 eenen aanvang. De Dichter waant zich naar Amsterdam verplaatst ‘juist ter tijd, dat al, wat kind is, zingt’ (d.i. op Sint Nikolaasdag); hij verbeeldt zich, eene symfonie te hooren, eene harmonie, en een akkoordenstroom, die niet uit den Helikon welt, een feestconcert. Voorts tracht hij de oorzaken, die bij de Doopsgezinden eene geleerde school hebben doen ontstaan, in derzelver voortgang in kennis en wetenschap, aan te wijzen; bij welke beschrijving daedalus en apelles, Memphis en Athene even zoo wel sieraden moeten leveren, als het bekende Circumspice op het gedenkteeken van wren. De toon van den Dichter is echter, bij al deze ‘geestvervoering,’ minder hoog en stout, dan wel kalm en bedaard, gelijk men kan opmaken uit regels als deze:

'k Heb geen verschil met oude, eenvoudige, achtb're menschen,
Die taal- noch oudheidkunde of schoolgeleerdheid wenschen;

Wie wijs is, moet zich wel naar 's tijds behoeften schikken!

Wat waart gij, IJ en Maas? waar moest thans 't land belanden?

Dit eerste deel wordt afgebroken door een' tusschenzang van drie coupletten uit des Schrijvers voormelden Lofzang, waarin de Gemeente, op de wijze van den 36sten Psalm, onder anderen zingt:

Hoe hebt g'ons, als van school tot school,
Gevoerd tot hechter Capitool

Van nutte wetenschappen!

Nu volgt de in dichtmaat gestelde geschiedenis der Kweekschool, beginnende met eene lofverheffing, eerst van de Hervormers, daarna van de beroemde Leeraren aan het Seminarium der Remonstranten, reeds vroeg met de kerkelijke belangen der Doopsgezinden naauw verbonden. Intusschen maakt dit slechts den overgang uit tot de verheerlijking der mannen, die den leerstoel aan de stichting van deze laatsten hebben bekleed, van nieuwenhuis, oosterbaan (in het vers bl. 47 verkeerdelijk westerbaan genoemd,

[p. 83]

waardoor de (bedoelde?) woordspeling in den regel: ‘Blonk in het lagchend Oost dra hero oosterbaan,’ verloren gaat.)

- Hesselink, die eens, aan hero's voeten zittend',
En dáár den rijksten schat uit 's wijsgeers goudmijn spittend',

En smakend' 't fijnst banket, dat van der meersch hem schonk,

Bij hero's droef vaarwel, op 's Meesters leerstoel blonk.

van koopmans (Vader en Zoon) en van muller. De Dichter verbeeldt zich de afgestorvenen in den Hemel te aanschouwen, en hij zegt, als dankbare leerling van den grooten van swinden:

Ja dan - dan houdt gij feest in 's hemels vreugdezaal,

En juicht met 's Kweekschools roem aan 't kost'lijkste eeremaal,

En wijdt met oosterbaan en koopmans eenen beker
Aan God, door zijnen Zoon, den hoogsten vreugdekweeker!

En dan een dronk aan u, o nieu wenhuis! o licht!

Dat d'eersten glans verspreidde in menno's schoolgesticht!

In 't voorbijgaan moet Rec. opmerken, dat de vries (bl. 50) niet is, gelijk gezegd wordt bladz. 95, Ds. a. de vries van Haarlem, maar deszelfs Broeder, de Heer jeronimo de vries, wiens Lofrede op den Hoogleeraar koopmans, in de Maatschappij Felix Meritis uitgesproken, tegelijk uitgegeven is met eene Lijkrede, door den Heer muller, destijds Predikant bij de Doopsgezinde Gemeente te Amsterdam, gehouden.

Na eenen korten tusschenzang ontsluit zich wederom ‘een hemelfeest’ voor 's Dichters oogen, waarop hij ‘eenen drom van Coryfeen vergaard’ ziet,

Wier hoofd en hart niet slechts dit Eeuwfeest voorbereidden,

Maar met hun geld en goed bevestigden den grond,

Waarin dit schoon gesticht den hechtsten grondslag vond.

Hier worden allen bezongen, die te Amsterdam en elders, door legaten en gisten, de Doopsgezinde belangen hebben geschraagd, de Geleerden, die de Broederschap van den Dichter heeft opgeleverd, deszelfs afgestorvene Medeleerlingen, de vorige Hoogleeraren aan het Athenaeum en het

[p. 84]

Remonstrantsche Seminarium, wier lessen de Doopsgezinde Studenten mogten hooren, waarna de afdeeling met zegenbeden aan Curatoren en Kweekelingen besloten wordt.

Het nagebed, de dankzegging aan de toehoorders buiten de Gemeente, aan het Zanggezelschap van Holwert - alles is in dichtmaat vervat; alleen heeft de Muze van den Heer martens (en dit zij tot hare eer gezegd!) zich niet gewaagd aan de Apostolische vermaning, die der vergadering in eenvoudig proza tot afscheidgroet gegeven wordt.

Als toegift zijn er bijgevoegd: Dichtregelen op het derde Eeuwfeest der Reformatie, gevierd den 2 November 1817, van den Eerw. Schrijver, waarin enkele goede coupletten voorkomen, en: Eenige dichtregelen bij de viering van het honderdjarig bestaan van het voormelde Seminarium, door den Eerw. r. posthumus, Predikant bij de Hervormden te Waaxens en Brantgum, waarvan dit Tijdschrift reeds vroeger eenig verslag gegeven heeft.

Achter het stuk vindt men Bijvoegselen en Aanteekeningen omtrent eenige bijzonderheden, daarin vermeld, en eindelijk eene Narede nopens de vertraagde uitgave en de opdragt dezer Feestrede. De Eerw. Schrijver wilde zijn werk, als eene welgemeende hulde van dankbaarheid, aan het Collegie van Bestuurders der Algemeene Doopsgezinde Societeit, en aan Curatoren van derzelver Kweekschool opdragen; doch de uitvoering van dit voornemen is den ijverigen Man, van wege dat Collegie, geweigerd, ja de uitgave van zijn stuk is hem zelfs afgeraden. Hij verdedigt zich over deze, voor hem onaangename bejegening, in die Narede, en er heerscht in dat alles een toon van goedwilligheid, die Rec. medelijden met den Man inboezemt. Zal hij echter zijn gevoelen zeggen, zoo moet hij betuigen, dat voornoemd Collegie de beoordeeling van deszelfs gehouden gedrag aan de Lezers van deze Feestrede gerustelijk kan overlaten. Vraagt men ten slotte naar zijn oordeel over de innerlijke waarde van dit stuk, zoo voelt hij zich gedrongen, hetzelve te noemen eene welgemeende, hartelijke uitboezeming - in den vorm van eene homilétische curiositeit. De poëtische verdienste der verzen moge de Lezer, naar de aangehaalde proeven, zelf bepalen. De Groninger Akademiedrukker, de Heer oomkens, heeft voor eene fraaije uitvoering van dit Gedenkstuk alle zorg gedragen.