Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde, verzameld en uitgegeven door Is. An. Nijhoff, Korrespondent van het Kon. Nederl. Instituut, Opzigter van het Provinciaal Archief van Gelderland. Iste Stukje. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff. 1836. In gr. 8vo. IV, 74 en 20 bl. f :-90.

Te regt merkt de Heer nijhoff in het Voorberigt dezer Bijdragen op, dat, bij de meer en meer ijverige beoefening der Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde, er eene wezenlijke behoefte bestaat aan eene soort van Tijdschrift, Archief, Magazijn, of hoe men het noemen wil, opzettelijk aan dat vak van studie toegewijd. Het was om aan deze behoefte te gemoet te komen, dat hij niet alleen het plan tot eene zoodanige Verzameling ontwierp, maar ook dadelijk verwezenlijkte, dóor uit zijnen eigen' voorraad en dien van zijne Medeärbeiders dit eerste stuk in het licht te geven, welks inhoud reeds zoo belangrijk is, dat wij het ons een genoegen rekenen, van hetzelve eenigzins breedvoerig verslag te kunnen doen.

Het eerste en breedvoerigste stuk is van den Heer nijhoff zelf, en bevat een Overzigt van het Archief afkomstig van het Graafschap Kuilenburg (bl. 1-48.) Dit Graafschap maakte tot in den jare 1795 (zonderling genoeg) een onafhankelijk gebied uit. ‘De Graaf, alleen door den leenband aan het Vorstendom Gelre, ook, wegens sommige bezittingen, aan het Graafschap Holland gehecht, oefende alle de regten der landsvorstelijke hoogheid of souverainiteit uit, droeg niets bij tot stijving der Gemeenelands- of Generaliteitsmiddelen, en kon alleen als Bannerheer, wegens zoodanige heerlijke goederen, welke hij op Geldersch grondgebied bezat, geenszins als Graaf van Kuilenburg, in de Landschaps-vergaderingen van Gelderland zitting en stem heb-

[p. 69]

ben.’ Het is dus niet vreemd, dat Kuilenburg een belangrijk eigen Archief bezit. Voorheen werd dit in eenen toren van het kasteel zorgvuldig bewaard (of liever verborgen), maar bij de slooping van dat gebouw in 1812 naar het Raadhuis te Kuilenburg overgebragt, waar het zich nog bevindt. De Heer nijhoff werd door den Koning belast met de schifting en inventarisatie van hetzelve, en vond zich daardoor, gelijk men zien zal, in de aangename gelegenheid, om menig belangrijk en onbekend stuk op te delven.

Vooraf gaat eene beknopte opgave van de opvolging der Heeren van Kuilenburg, beginnende met Hubertus van Beusinchem, van wien reeds op het jaar 1281 wordt melding gemaakt. In de volgreeks dezer Heeren merkten wij bijzonder op Floris van Palland, ten wiens behoeve Kuilenburg in 1555 door Keizer Karel tot een Graafschap verheven werd, en die naderhand een der voornaamste Hoofden der verbondene Edelen was; zijnen Zoon Floris II, Gedeputeerde wegens Gelderland bij de Staten-Generaal, die in 1639 overleed, en den in onze Geschiedenis zoo bekenden, maar doorgaans ongelukkigen Veldmaarschalk George Frederik, Graaf van Waldek, overleden in 1692.

Daarna tot de beschouwing van het Archief zelf overgaande, volgt hij de orde, die bij de rangschikking van hetzelve gehouden is, en behandelt dus: 1^o. de Charters, of oorspronkelijke parkementen brieven; 2^o. de Rekeningen; 3^o. de papieren, die strekken kunnen tot opheldering der Geschiedenis van de Graven van Kuilenburg en van hunnen tijd; 4^o. die, betreffende de Domeingoederen dier Graven in de Nederlanden; en 5^o. die, welke tot de buitenlandsche bezittingen der geslachten, die Kuilenburg bezeten hebben, betrekking hebben.

Onder elke dezer vijf rubrieken worden zoo vele belangrijke stukken aangehaald, dat men zich inderdaad getroffen gevoelt door den rijkdom van het Archief eener enkele Stad. De Heer nijhoff heeft meer bijzonder de eerste en derde rubriek uitgewerkt. Het bestek van een verslag laat ons niet toe, hem hierin op den voet te volgen, en wij zullen dus, om onze Lezers te overtuigen, dat wij tot dusverre niet te veel gezegd hebben, slechts het een en ander uit de derde afdeeling aanhalen. Deze is zoo uitgebreid, dat zij in tien groote onderafdeelingen is moeten verdeeld worden. Een woord over de 2de, 3de en 7de.

[p. 70]

De tweede bevat de stukken uit den tijd van Floris van Palland, den beroemden voorstander der gewetensvrijheid onzer Voorvaderen, die door Alva ingedaagd en verbannen, en wiens huis te Brussel ten gronde geslecht werd. De stukken, hier in overvloed voorhanden, kunnen niet alleen dienen ter opheldering van vele gewigtige punten onzer Geschiedenis, maar zouden zelfs voldoende zijn om een aaneengeschakeld Levensverhaal van dezen verdienstelijken Vaderlander op te stellen, verrijkt met een groot aantal onuitgegevene brieven van van der Does, Leoninus, Barneveld en andere beroemde mannen.

Nog belangrijker is de derde onderafdeeling, die aan zijnen Zoon en Opvolger Floris (II) is toegewijd. Gedurende veertig jaren was deze Staatsman bestendig in het beheer der algemeene zaken betrokken. Omtrent alle de openbare aangelegenheden in de eerste helft der XVIIde Eeuw vindt men hier eene menigte oorspronkelijke en deels geheel onbekende stukken, onder anderen over het twaalfjarig bestand, de regtspleging over Oldenbarneveld enz. Voorts onderscheidt zich deze onderafdeeling door eene zeer uitgebreide verzameling van brieven van Vorstelijke personen en Staatsmannen aan den Graaf van Kuilenburg.

Vooral niet minder gewigtig is de zevende onderafdeeling, die den straks gemelden George Frederik, Graaf van Waldek, betreft. Hier vinden wij ons verplaatst in de tweede helft der XVIIde Eeuw, het tijdvak van den bloedigen kampstrijd met Lodewijk XIV., tegen wien de Graaf van Waldek, als Veldmaarschalk van onzen Staat, zoo menigmaal overstond. Dagverhalen der krijgsgebeurtenissen, eigenhandige memoriën, ontwerpen en schetsen van veldslagen en belegeringen, bedenkingen ten aanzien der misslagen door de beide Legers begaan, briefwisselingen met Keizer Leopold, met den Koning van Frankrijk in 1666 en 1667, met den Prins van Oranje, de Witt en een groot aantal andere Vorsten en Staatsmannen (waarvan sommige brieven in cijfer, met den sleutel daarbij): ziedaar slechts een gedeelte van hetgeen deze onderafdeeling inhoudt, maar 't welk genoegzaam is, om ieder van den rijkdom en bruikbaarheid van dit Archief voor de Geschiedenis te overtuigen.

De Heer nijhoff heeft met deze Verhandeling eene wezenlijke dienst aan de studie der Geschiedenis bewezen, en het ware te wenschen, dat zij, die een dergelijk, al ware

[p. 71]

het veel minder belangrijk, Archief onder zich hebben, zijn voorbeeld volgden, en, in denzelfden smaak, een der volgende stukken met een beredeneerd verslag van het aanmerkelijkste uit hun Archief versierden.

Buiten deze Verhandeling vindt men hier nog: Onuitgegevene berigten over den afval van Graaf Willem van den Berg, medegedeeld door l.j.f. jansen (bl. 49-69.) Deze berigten bestaan uit vijf opmerkelijke stukken, voorafgegaan door eene inleiding van den Heer jansen, waardoor het karakter van den Graaf van den Berg niet weinig opgehelderd wordt. 2^o. Een zeldzaam testament uit de XVde Eeuw, medegedeeld door den Baron van der borch van verwolde (bl. 70-73.) 3^o. Eene (zonderlinge) uitnoodiging ter viering van eenen Klokkendoop te Doetinchem in 1530; en eindelijk nog twee zeer uitgebreide Aankondigingen (of lievet oordeelkundige Verslagen) van twee gewigtige werken, te weten de Archives de la Maison d'Orange Nassau van den Heer groen van prins terer, en de Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen door den Heer de jonge.

Wij wenschen en hopen, dat deze onderneming, die zoo wèl begonnen is, niet bij gebrek aan deelneming zal blijven steken, en vertrouwen dus, dat elk beminaar of beoefenaar onzer Geschiedenis, die van het wezenlijk belang van zoodanig geschrift doordrongen is, niet aarzelen zal, zich dit eerste stuk aan te schaffen.