Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

[p. 64]

Specimen Psychologico-medicum de Somniis, quod, pro gradu doctoratus summisque in medicina honoribus ac privilegiis, in academia Rheno-trajectina, alteris saecularibus academiae concelebrandis, more majorum consequendis, publico ac solemni examini submittit E. Fabius, die 8 Jun. 1836. 8vo, XXIV et 208 pag.

Hoe aanzienlijk de bloel der Utrechtsche Hoogeschool is, hebben de schoone dagen der jongstverledene zomermaand aangetoond. Een niet gering bewijs daartoe leveren de Dissertatiën dier uitmuntende jongelieden, aan welke, door de onderscheidene Faculteiten, de eere was toegedacht, door luisterrijke Promotiën, naar de aloude wijze met de kap, de roem der Hoogeschool te handhaven. Zoo verdedigde, met meer dan gewone toejuiching van alle de aanwezigen, op den 8 Junij, de Heer e. fabius eene Verhandeling over de Droomen, welker inhoud wij gaan uiteenzetten.

Reeds de Opdragt of Voorrede neemt voor den Schrijver en deszelfs werk in. Zij bevat, in sierlijken stijl en uitmuntend goede Latijnsche taal, de levendigste uitdrukking van gevoel en dankbaarheid aan des Schrijvers achtingwaardigen Vader, Ds. j.c. fabius, toen naauwelijks van eene hevige ziekte herstellende, en aan zijne voortreffelijke Leermeesters. Aan dien dierbaren Vader draagt de Schrijver zijn werk des te eer op, daar deze weleer hetzelfde onderwerp behandelde, en hem reeds vroeg dien lust voor psychologische onderzoekingen inboezemde, welke later door het bijzonder onderrigt en verkeer van de Hoogleeraren voute, schröder en schroeder van der kolk nog verhoogd werd. Aan deze en aan de overige Hoogleeraren van het Amsterdamsche Athenaeum en de Utrechtsche Akademie, wier onderwijs en vriendschap hij mogt genieten, betuigt de Schrijver zijnen innigen dank, maar vooral aan zijnen geliefden Vader, wien hij, bij zooveel goeds, ook de vriendschap van uitmuntende Mannen als Prof. schröder, alexander, rooijens en anderen, verschuldigd is. Veel konde men dus van den Schrijver verwachten, toen de Geneeskundige Faculteit, bij het tweede Eeuwfeest der Utrechtsche Hoogeschool, hem tot de plegtige promotie met de kap uitnoodigde. Daar echter de korte tijd tusschen deze uitnoodiging en het Eeuwfeest, door

[p. 65]

de ernstige ziekte van des Schrijvers Vader, voor den arbeid verkort en verbitterd werd, verontschuldigt hij de onnaauwkeurigheid, in de uitvoering diens arbeids hier en daar overgebleven.

De Schrijver geeft ons een overzigt van zijn werk in den Introitus. Hij begint met het belang van het waarnemen der droomen aan te toonen. Ter beoordeeling der droomen dient men echter den toestand van ziel en ligchaam gedurende den slaap te kennen. Daarom gaat Cap. I de Somno vooraf, waarop de Somnia in Cap. II volgen; het somnambulismus wordt in Cap. III behandeld; de Somnia vaticinia in Cap. IV; de oorzaken der droomen worden in Cap. V uiteengezet, waardoor wij op de hoogte komen, om met den Schrijver in de Conclusio te besluiten, dat de droomen ontstaan door de inwerking der organische op de hersenkrachten, waardoor de phantasie in werking gebragt wordt. ‘Restat,’ dus besluit de Schrijver, ‘ut causam profiteamur, quidni in medicâ hujusce argumenti parte substiterimus, verum et partem psychologicam attigerimus. Scilicet uti nobis licuit privatissimâ institutione clar. schröder, quem et de hoc specimine saepius nos consuluisse laetamur. Praeterea vero etiam Psychologiam medico utilissimam esse, quis est qui dubitet. Videmus et quanto jure clar. gaubius olim regimen mentis medicorum esse ostendit; ad perfectam enim valetudinem requiritur mens sana in corpore sano; utriusque ideo curam gerat medicus. Speramus quippe, fore ut e Dissertatione etiam meâ pateat, animum efficaciter in corpus, et hoc in illum agere.’

Cap. I, de Somno, handelt over den slaap en deszelfs oorzaken, en over den toestand van het organische, animale en psychische leven, met derzelver wederkeerigen invloed, gedurende den slaap.

§ 1. p. 1. Somni descriptio. Het nuttige des slaaps wordt in weinige woorden krachtig voorgesteld; deszelfs drie stadia en hetgeen hun eigen is worden daarna beschreven, met aanmerkingen over het nuttige van de sluiting der oogleden, over den tijd voor den slaap min of meer geschikt, over de hardere of zachtere bedden, over de ligging des ligchaams, de meerdere of mindere rust der ziel, enz. Het gevoelen van Prof. meckel, dat de sluitspieren, gedurende den slaap, passief zijn, wordt daarbij scherpzinnig wederlegd.

§ 2. p. 12. somni causae. Bijna niets weten wij van de

[p. 66]

naaste oorzaak des slaaps, meer van de verwijderde oorzaken. Gewoonte, vermoeijenis, verstrooijing, verveling, een overvloedige maaltijd, sterke koude, een koud bad, wijn, een matige bijslaap, ziedaar zoo vele oorzaken, welker invloed de Schrijver ontwikkelt. De slaapverwekkende kracht der narcotica, maar vooral van het opium, wordt daarna met oordeel en kennis van zaken aangetoond, hoewel wij daarbij van de onlangs ontdekte codeïne geen gewag gemaakt vinden. Ook de ziekten, welke zoo dikwijls slaap voortbrengen, komen bij den Schrijver in aanmerking. Met dit alles echter blijft de natuur van den slaap onverklaard.

§ 3, p. 26, geeft ons eene beschouwing van het organische leven, als minder werkzaam gedurende den slaap. Bij groote duidelijkheid en beknoptheid, is welligt de wederlegging van hen, die de dierlijke warmte gedurende den slaap verhoogd rekenen, eenigzins spotachtig. De physiologie van het organische leven is den Schrijver niet te ontzeggen, die door eigene vroedkundige opmerkingen zijne stelling mede bewijst.

§ 4. p. 30. Ook de werking van het animale leven is in den slaap verminderd. Immers gedurende denzelven worden de hersenen en het ruggemerg gevoed. De Schrijver volgt hierin de meening van neumann, en neemt daarbij de betrekking van den algemeenen bloedsomloop, vooral in de borst, tot de hersenen en den slaap in aanmerking, waarover later (Cap. V) nog uitvoeriger.

§ 5, p. 33, over de wederkeerige werking van ziel en ligchaam in den slaap, bevat eene korte uiteenzetting der verschillende gevoelens, waarbij de werken van muller en weber met vrucht gelezen zijn.

§ 6, p. 38, handelt over het psychische leven gedurende den slaap. De droom van zwingli is met juiste keuze hier bijgebragt, zijnde deze classiek, en uitmuntend geschikt, om aan te toonen hetgeen de Schrijver wil.

Cap. II, de somniis vulgaribus, is geheel aan de gewone droomen gewijd.

§ 7, p. 40. relatio somnum inter et somnia. De Schrijver begint met te bewijzen, dat alle de vermogens der ziel, ‘si claram et distinctam sensuum perceptionem excipimus,’ gedurende den slaap kunnen werken. Onze ziel is ook in den slaap altijd werkzaam; en echter kunnen de vermoeide zielskrachten door den slaap hersteld worden. Ten aanzien van

[p. 67]

de betrekking tusschen slaap en droomen, neemt de Schrijver, met kant, als zeker aan: ‘dass kein Schlaf ohne Traum seyn könne, und wer nicht geträumt zu haben wähnt, seinen Traum nur vergessen habe.’

§ 8. p. 45. Kunnen alle de vermogens der ziel gedurende den slaap medewerken tot het ontstaan der droomen, dan doet zulks voornamelijk de phantasie. Deze wordt dan ook terstond als de hoofdbewerkster der droomen voorgesteld. ‘Nam ut sensus externus, tum cum somni sumus expertes, perceptione rerum omnes animi suscitat vires, materiam judicandi intelligentiae praebet, vitam nostram format et dirigit, gaudium vel molestiam affert, cupiditatem, commotiones animi, ita tunc cum somno sumus dediti, phantasia est, quae reliquas animi vires ad agendum impellit, quae imagines aut alias fabularum species format, quas contempletur et de quibus judicet intelligentia. Phantasia ergo constituit somnium, illudque dirigit atque temperat, animum moleste aut jucunde afficit, cupiditatem, spem, iram aliasque movet animi perturbationes.’

Na deze zoo doorwerkte § volgt § 9, p. 51, over de associatie der denkbeelden in de droomen. Wij zien hier de wetten der associatie duidelijk voorgedragen, met fraaije voorbeelden en plaatsen uit Dichters en andere Schrijvers verrijkt. Deze formen van vereeniging der denkbeelden worden daarna (p. 57) tot die der gelijkheid teruggebragt, met aanmerkingen over den invloed der overige zielsvermogens op deze vereeniging der denkbeelden.

§ 10. p. 60. De droomen verschillen natuurlijk, naarmate de scheppende of wel de terugroepende verbeeldingskracht dezelve voortbrengt. De scheppende verbeeldingskracht heeft wel het meeste aandeel in de vorming der droomen. Hierbij neemt de Schrijver te regt den invloed, door de jaren, het beroep, de studie, het dieet op de scheppende verbeeldingskracht, en dus ook op de droomen, uitgeoefend, in aanmerking. Daarna wordt het oordeel, als al of niet in den droom werkzaam, beschouwd. Het droomen is aan dieren en menschen gemeen.

§ 11. p. 67. Hier vinden wij sterke voorbeelden bijgebragt van droomen door terugroepende verbeeldingskracht voortgebragt. De droomen van zwingli, van goens, von seckendorff, den ouden scaliger zijn juist gekozen en goed verhaald. Overigens leert hier de Schrij-

[p. 68]

ver, hoe het komt, dat men niet meermalen droomen heeft, welke met het verledene volkomen overeenstemmen, en hoe men zich die droomen voorstellen moet, in welke een ander vroegere daadzaken schijnt te verklaren.

(Het vervolg en slot hierna.)