Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Bijvoegsels en Bijlagen tot de Beschrijving der Stad Tiel, door Mr. E.D. Rink, Regter enz. Te Tiel, bij A. van Loon. 1836. In gr. 8vo. 51 Bl. f :-60.

Wij hebben vóór eenigen tijd verslag gedaan van het, voor de geschiedenis van Gelderland belangrijke, werk des Heeren rink, en ontvangen nu nog eenige bijvoegselen en bijlagen, gedeeltelijk het een en ander bevattende, dat den Schrijver is voorgekomen tot opheldering en verbetering te kunnen dienen, gedeeltelijk een paar oorkonden, voor de geschiedenis der stad Tiel niet van belang ontbloot. Wij gelooven, dat allen, die het werk zelf bezitten en op prijs stellen, zich van deze bijvoegselen voorzien zullen. Bij deze aankondiging vestigen wij op een paar punten de aandacht.

De Heer rink heeft ons overtuigd, dat de oude loop der rivier de Linge geheel anders was dan thans. Zij begon boven de stad uit de Waal, en stroomde, tot nabij de Burensche poort, om haar henen, vervolgens haren loop nemende door de streek, waar nu de doode Linge is, welke, volgens bladz. 7, nog in het jaar 1533 de Oude Linge genoemd werd. En deze vroegere loop wordt ook door de Hollandsche Divisiekronijk bevestigd. Immers, waar deze over den oorsprong van Gorinchem spreekt, meldt zij: want de Wale was omtrent die stede van Tyel benauwt en geleyt, dat sy haren ouden cours en loop in der riviere van der Linge niet houden en mochte. Men had haar dus, door het opwerpen van eenen dam of anderzins, van de Waal afgesneden, die hierdoor tusschen Tiel en Gorinchem meer water afvoerde. - Minder te vertrouwen is de aanhaling uit deze Kronijk op bladz. 9, dat de kerk op Zandwijk vroeger een Heidensche tempel geweest is, door swigbert tot eene Christelijke kerk gewijd; want deze bijzonderheid is daar ontleend uit het leven van dien Heilig, zoo gezegd wordt, beschreven door marcellinus, eenen der Apostelen van Overijssel; een stuk, dat blijken draagt van

[p. 32]

onecht en van later' tijd te zijn, vervuld met allerlei fabelen en verdichtsels.

Bladz. 14-19 wordt de betrekking der stad Tiel op het Hanze-verbond aangeroerd. Waren de recessen van de Hanze-vergaderingen, die hier en daar nog in de archieven onzer Nederlandsche Hanze-steden schuilen, bekend: wij zijn er zeker van, dat over de geheele geschiedenis van dit verbond nog meer licht zoude opgaan, dan wij hebben. Zoo is er over de uitsluiting van een aantal kleine Geldersche en andere steden van het Keulsche kwartier in de jaren 1554 tot 1557 zeer veel te doen geweest. Doch daar het hier de plaats niet is, om eenige bladzijden met deze berigten te vullen, zoo vergenoegen wij ons, zoo kort mogelijk mede te deelen hetgeen alleen de stad Tiel raakt.

Op de dagvaart te Lubek in Julij 1554 werden nieuwe statuten voor het Hanze-kantoor te Londen gemaakt. Onder het voorlezen van dezelve verzochten de afgevaardigden van Nijmegen en Zutphen, dat ook de kleine, nabij hen gelegene en van ouds tot hen behoorende steden niet uitgesloten mogten worden, maar, gelijk de principale steden der Hanze, vrijheid genieten, met beroep op oude recessen van 1430 en later. Zoo dit evenwel geschiedde, moesten zij, volgens ontvangenen last, protesteren. De voordragt ging des niet te min door: onder de 66 steden, die tot de privilegiën der Hanze op het kantoor te Londen geregtigd zijn zouden, werd Tiel met vele andere steden voorbijgegaan. Dit besluit gaf aanleiding, dat op de volgende dagvaart te Lubek, in October 1554, afgevaardigden van Gelder, Erkelens, Doesburg, Doetichem, Tiel en Bommel verschenen, om te reclameren. Na vele discussiën kreeg Doesburg weder stem en zitting, waarvan deze stad bewees in de possessie te zijn; doch de overige werden met hare bewijzen tot de volgende algemeene dagvaart verwezen. De Nijmeegsche afgevaardigden, aan wier hoofd Burgemeester thomas van trigt was, vededigden de regten van Tiel en Bommel dapper. Deze steden, verklaarden zij, waren door hen, met overzending der uitgeschrevene artikelen, naar oud gebruik beschreven. Dezelve werden ook van ouds ten deele in de recessen, ten deele in de contributiën bevonden, hadden in vroegere tijden stem en sessie gehad, en begeerden niets anders, dan dat zij daarbij mogten gelaten worden. De twee uitgeslotene steden leverden beëedigde getuigenissen van oude lieden in, dat zij, voor zich

[p. 33]

en andere burgers, in het Koningrijk Denemarken en te Brugge in Vlaanderen de privilegiën der Hanze genoten hadden. Toen het besluit evenwel doorging, dat het bij die bepaling blijven zoude tot eene volgende dagvaart, verlieten de afgevaardigden van Nijmegen de vergadering, en deden protest aanteekenen.

De stad Tiel rustte evenwel niet in het handhaven van haar goed regt. Zij wendde zich tot de vergadering van het Keulsche kwartier in Junij 1556, alwaar men begreep, dat de verzoekschriften naar Lubek op de algemeene vergadering moesten overgezonden worden, met aanbeveling aan de steden der Hanze, om hare volmagten op dat artikel mede te brengen. Op die vergadering te Lubek, in hetzelfde jaar, werd de zaak, die zoo vele belangen kwetste, wel behandeld, maar nog niet afgedaan. De verzoekschriften der uitgeslotene steden waren te laat ingekomen, en er was geen tijd geweest, om het gevoelen der committenten in te winnen. - Tiel en Bommel wendden zich intusschen al weder tot de kwartiersvergaring te Keulen van 1557, en zonden de Schepenen nicolaes holl en adriaan van oever derwaarts, om stem en zitting te nemen. Men begreep, dat, daar er over dit punt geschillen aanhangig waren, het beter zijn zoude, provisioneel van dezen eisch af te zien, en zich als van ouds door de Hoofdstad te laten vertegenwoordigen. Met dit besluit moesten de afgezondenen zich, hoe ongaarne ook, vergenoegen. Eindelijk werd dan toch op de dagvaart van hetzelfde jaar 1557 in het algemeen besloten: dat dieselvige kleine stetten by yrer angetogen alden possession und gebrauche, wie sy seggen und berichten, dat sy van alders her gehait, midler zeit blyven sullen.

Ziet daar een kort uittreksel uit het lang verhaal van eene zaak, in welke zoo vele Geldersche en Westphaalsche steden betrokken waren. Het kan tot aanvulling der berigten van den Heer rink en tot bewijs dienen, van welke waarde het gerekend werd, onder de Hanze-steden erkend te zijn. De Geldersche steden ten minste verzuimden de vergaderingen niet ligt. Alleen in het jaar 1530 waren geene afgevaardigden van dezelve te Lubek verschenen. Er staat aangeteekend: Item die Schryffen des Fursten van Gelre gelesen tot onscholt der van Nemegen, Ruremondt, Arnhem, Zutphen, Groenyngen, en vermeldende syn Genade, als diener en ondersaith

[p. 34]

Rom. Keys. Maj. van den synen niet dechte te lyden, mitten Lutheraenschen ketteren te communiciren. Item geantwoirdt by den Doctor van Bremen, dat noch ter tydt nyemandts voir ketter verwonnen were en dairum oick nyemandst behoirden te schelden.

Nog eene aanmerking omtrent het werk zelf. Sedert ons verslag van hetzelve is de Rijm-kronijk van jan van heelu door willems uitgegeven. De Heer rink zal nu zelf kunnen beoordeelen, wat er te denken zij van den aanval der Gelderschen in 1286 op de stad Tiel, en in het Bijvoegsel tot bl. 23 de woorden op de verte (zeker eene drukfout) veranderen op de veste en Gerwe in Senne, d.i. Sennewijnen, beneden de stad, alwaar de Gouverneur, jan van kuik, slag leverde. Zie de Kronijk bladz. 109. Het innemen der stad wordt verhaald op bladz. 114 volg. Bij eenen herdruk, dien wij het belangrijke werk spoedig toewenschen, zullen dergelijke nadere ophelderingen met de bijvoegsels en bijlagen in eens kunnen opgenomen worden. Er is in deze eene betere correctie, dan in de Beschrijving zelve.