Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

Vergelijking van den mensch met de dieren.

Onder al de soorten van dieren, die op de oppervlakte der aarde bestaan, vertoont de mensch alleen eene uiterst groote ongelijkheid in zijne verkregene hoedanigheden en kennis, op ver van elkander verwijderde tijdpunten zijner geschiedenis. Bij de dieren bereikt elk in het bijzonder het volle gebruik van deszelfs vermogens; en dit zelfs, al zijn de opvolgende geslachten van den stam door een lang verloop van tijd gescheiden. Bij vele dieren wordt niets, dat naar onderwijs gelijkt, vereischt. De insekten gaan, zonder hetzelve, den weg op, dien de natuur hun heeft voorgeschreven. Niet zoodra berst het ei, of het wormpje begint den arbeid van zijn bestaan; als een geoefende zwemmer doorklieft het den stroom, en zoekt de voor hetzelve bestemde spijs. Door een nimmer dwalend instinkt geleid, nadert het de oppervlakte des waters, of klimt op langs den stengel eener waterplant; en, eer de toeschouwer tijd heeft om de verandering te bemerken, neemt het zijne vlugt in een nog onbeproefd element, en kan niet meer onderscheiden worden van de duizenden, die de lange ondervinding van een uur vliegens gehad hebben. Andere weder ont-

[p. 560]

waken in den taaijen bast der boomen, en eten zich hunnen kronkelenden wormweg door het spint, tot dat de tijd hunner gedaanteverwisseling nabij is; alsdan zoeken zij den buitenbast, doorsnijden dien met hunne kaken, heffen hunne vleugelschilden op, spreiden van onder dezelve hunne teedere vlerken uit, en gebruiken met het uiterste gemak hunne pas verkregene vermogens en zinnen.

Wanneer wij in de schaal van het aanwezen hooger klimmen, (zoo als het genoemd wordt) dan vangen de beginselen van het onderwijs aan zich te vertoonen. De vogels, meerendeels, geven hunnen jongen eene opvoeding; zij leiden hen in korte vlugten naar de plaatsen, waar zij hun voedsel zoeken moeten, en verlaten hen eerst, wanneer derzelver krachten ten volle ontwikkeld zijn. Dezelfde aanmerking geldt omtrent de meeste viervoetige dieren. In al de gevallen echter zijn de vermogens, waartoe zij geraken, nagenoeg dezelfde in ieder dier hunner soort. Maar, wanneer wij nu den top der schaal bereikt hebben, welk een groot verschil doet zich dan niet op! Het jong van het menschengeslacht ontvangt niet alleen dat onderwijs, hetwelk aan alle zoogdieren gemeen is, maar ook eene afzonderlijke soort van opvoeding, welke de vruchten der ondervinding van al de vroegere geslachten op hetzelve overbrengt. De gansche levensduur van den mensch vermeerdert die ondervinding, en, ofschoon zijne ligchamelijke vermogens tot derzelver volkomene ontwikkeling geraken, weet de geheele mensch niet, wat rijpheid is. Wij beheerschen thans krachten, van welke onze voorouders geen denkbeeld hadden, en banen op onze beurt den weg tot de ontdekking van andere en nog vermogender krachten, die onze nakomelingen gebruiken zullen.

De gravende bije gebruikt nog steeds hetzelfde werktuig, om haren nederwaarts gaanden put te delven, en rondom denzelven hare fraai gepolijste cellen te vormen. Nog altijd kiest zij den vastgetreden grond, van waar de wind het stof kan wegblazen, dat anders haren ar-

[p. 561]

beid verraden zou. De aardspin bezigt nog aanhoudend dezelfde kleefstof, om de wanden van haar sluiphol te vormen en haar takkig uitgebreide net te weven. Maar de mensch graaft nu eens diep in den grond, om er zijne onderaardsche woning te delven; dan weder scheurt hij de rotsen aan stukken, om hemelhooge paleizen te stichten; - hier trekt hij zijn onderhoud van den oceaan; daar beäkkert hij den grond; - hier kleedt hij zich in de huid der wilde dieren; daar weeft hij zich de fijnste stoffen, en verhoogmoedigt zich op den luister van zijn gewaad. Bij den mensch is geene duurzaamheid; alles bij hem verandert, en elk tijdperk voegt iets bij zijne vermogens en bij de gerijfelijkheden zijns levens. Hij schijnt eene eindelooze verscheidenheid van lusten en behoeften te bezitten, die zich vertoonen wanneer de gelegenheid tot derzelver voldoening zich aanbiedt; in zijn binnenste schuilt eene eindelooze verscheidenheid van vermogens, waarvan slechts weinige door ieder mensch afzonderlijk in werking geroepen worden.

Onder de dieren is de geschiedenis van elk in het bijzonder bijna zoo goed als de geschiedenis van geheel het geslacht; maar de geschiedenis van den mensch verandert onophoudelijk, en de manier van leven der eene natie schijnt aan de andere ongeloofelijk. De mensch bezit eene sterk gespierde en uiterst buigzame gestalte, geschikt tot het verduren van langen en zwaren arbeid; maar de teederheid zijner leden belet hem de regtstreeksche aanwending zijner krachten. De dieren zijn allen, zonder uitzondering, met werktuigen voorzien, geschikt tot de onderscheidene werkzaambeden, welke zij te verrigten hebben. De bije heeft haren zuigsnuit, om het bloemsap te bereiken; de graafdieren hebben hunne klaauwen, om den grond op te wroeten, en de roofdieren, om hunne prooi te verscheuren. Maar de mensch werkt met gereedschap. Het vermogen om levenlooze stoffen te gebruiken, om die als 't ware tot een deel van hemzelven te maken, is het bijzonder eigene van den mensch: slechts zwakke sporen van dit vermogen wor-

[p. 562]

den bij de diergeslachten waargenomen. In den mensch is hetzelve volkomen ontwikkeld; want, wanneer wij een oogenblik nadenken, zoo zien wij, dat bijna alwat wij verrigten met hulp van het een of ander werktuig of gereedschap geschiedt.