Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

Eene bijzonderheid uit het leven van Albrecht von Haller.

Toen de Göttingsche Hoogleeraar a. von haller zich, als Natuurkundige, door geheel Europa had beroemd gemaakt, als Dichter in Duitschland bovendien zeer geacht was geworden, en in een' kleiner' kring ook als ijverig voorstander der Christelijke Godsdienst werd geliefd, viel er iets voor, 't welk hem, op het onverwachtst, ten diepste griefde. Er kwam te Leiden in 1747 een boek uit, l'Homme machine, waarin op de schandelijkste wijze zedelijkheid en Godsdienst werden verguisd; en dit boek prijkte met eene Opdragt aan - haller. De Schrijver, die zich echter niet noemde, sprak daarin als een vriend tot een' vriend, zeide hem, dat hem dit boek zeker aangenaam zoude zijn, en herinnerde hem de lichtmisserijen, die zij zamen hadden bijgewoond, en in het bijzonder zeker atheïstisch gesprek, in een slecht huis te Göttingen met hem gehouden.

[p. 511]

Groot was de indruk, dien deze Opdragt van zulk een werk op het Europesche publiek maakte; te meer, daar het bleek, dat deszelfs Schrijver een zeker Geneesheer julien de la mettrie was, die werkelijk haller's groote verdiensten bewonderde, en zelf haller's Commentariën over boerhaave's Voorlezingen in het Fransch had vertaald. Men meende dus, dat de la mettrie wel eene slechte vriendschapsdienst aan haller had bewezen, door zijne ongodisterij en ontucht openlijk uit te brengen, maar evenwel eenvoudig had verhaald, wat waarheid was. Toen dit geloof door Europa was verbreid, kwam het ook ter ooren van haller, die verstomd en verslagen was, maar tegen het ja van de la mettrie niets dan zijn neen konde overstellen, en het aan de keuze van Europa moest overlaten, welk van beiden het mogt willen gelooven. Hij meende echter dit neen althans openlijk te moeten uitspreken, en stelde dus eene verklaring op, ‘dat hij dit boek geheel afkeurde, en nooit de minste kennis, verbindtenis of vriendschap met deszelfs Schrijver had gehad.’ Hij zond dezelve in aan een zeer beroemd Tijdschrift van die dagen, de Bibliothèque raisonnée, waarin hij zelf medewerker was; maar - wie zou het gelooven? - zelfs dit middel, om zijne onschuld te betuigen, werd hem door de weigering, om ze te plaatsen, ontnomen. Hij nam dus de toevlugt tot een ander Maandwerk, het Journal des Sçavans, waarin ze werd opgenomen en nog te lezen is, Nov. 1749, p. 331-333.

Hier bleef het eerst bij. Sommigen geloofden haller; anderen bleven hem verdenken, en er zijn er geweest, die hem altijd zijn blijven verdenken. Voor zulken evenwel, die de waarheid wilden zien, werd deze naderhand blijkbaar. De la mettrie betoonde zich in volgende geschriften, Histoire naturelle de l'âme, l'Homme plante, l'Art de jouir, enz. een volslagen Godloochenaar, en men kon uit enkele bijzonderheden gissen, dat zijn haat tegen het Christendom hem

[p. 512]

had ingegeven, haller aldus geheel leugenachtig te brandmerken, omdat hij de liefde en vereering voor het Christendom juist dáárom te minder konde verdragen in haller, dewijl hij dezen als Natuurkundige zoo hoog schattede.