Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

De graauwe Man, een Volksboek, door Hendrik Stilling. Iste-IIIde Stukje. Uit het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij J.C. Sepp en Zoon. In gr. 8vo. Te zamen 204 bl. f 1-80.

De Hofraad jung, meer bekend onder den naam van stilling, gelijk hij zich in zijne uitgegevene schriften meest noemde, heeft van dit werk dertig stukjes, na korter en langer tijd, in het licht gezonden. De vijf eerste daarvan zijn vroeger in het Nederduitsch vertaald; thans heeft men eenen aanvang gemaakt met het gansche werk in onze taal over te brengen. Wij kunnen niet zeggen, daarmede hoog te zijn ingenomen. Trouwens, hoe diep wij ook de godvruchtige gemoedsstem-

[p. 507]

ming des schrijvers van het Heimwee vereeren, wij hebben het altijd daarvoor gehouden, dat vele uitdrukkingen en spreekwijzen bij diegenen, welke den vromen man niet naauwkeurig begrijpen, tot mystieke denkbeelden kunnen, en waarschijnlijk ook wel zullen aanleiding geven. Verder is in den graauwen Man allerwegen duidelijk te bespeuren de invloed der omstandigheden van den tijd, toen de stukjes geschreven werden, gelijk de Fransche omwenteling, de verspreiding van het Rationalisme enz., in het laatst der vorige eeuw en later; hetgeen dan ook een groot gedeelte van dit - zoo men wil, periodiek - werk voor onzen tijd minder belangrijk maakt. Ook wordt een niet gering gedeelte ingenomen door de (sit venia verbo!) vrome droomerijen van stilling over de Openbaring van joannes en de laatste tijden der wereld, hetgeen wij voor ons ook al maar liefst onvertaald zouden laten. Kost nu ieder stukje 60 cents, dan zal het geheele werk op f 18-: te staan komen, en reeds daarom ophouden, aan den titel: een Volksboek, te beantwoorden. Wij zien derhalve te gemoet, dat, om alle deze redenen, de meeste lezers wel zullen gewenscht hebben, dat het bestendig nuttige en bruikbare hun liever - om met eenen dichter te spreken - op eene vergiettest ware voorgediend.

Doch wat ons inzonderheid van de vertaling dezes werks zou hebben teruggehouden, is het nadeel, dat wij er van vreezen. In het Voorberigt heet het wel, dat de lezer hier zal aantreffen, hetgeen hem in onze tijden van onrust bij gemeenten en Predikanten, tot de afdeeling der Hervormden behoorende, zal doen zeggen: ‘dit boekje wil geene onrust zaaijen.’ Dat dit de bedoeling niet was, daarvan houdt Rec. zich overtuigd; maar het is eene andere vraag, of er geenen zullen wezen, die onvoorzigtiglijk en uit misverstand op onze dagen toepassen, wat jung tegen het destijds veldwinnende ongeloof schreef? Wij noemen alleen het herhaalde voorstellen van een' jong' Predikant (die zich b.v. niet steeds in zijne ambtskleeding vertoonde, bladz. 40) als een Neoloog, als iemand, die de grondwaarheden

[p. 508]

van het Evangelie verdraait of loochent; terwijl een ouder Leeraar een voorbeeld is van wijsheid en Christenzin. Zie bladz. 14, 40, 51, 91. Is daarvan geen misbruik te duchten? Is het dit niet van bladz. 84, waar het met zoo vele woorden heet: ‘Vele nieuwerwetsche predikers leeren niets anders: men bepaalt de menschen niet meer bij de erkentenis van eigen grenzenloos verderf; men zegt hun niet meer, dat zij in hunnen natuurlijken toestand bij geene mogelijkheid kunnen zalig worden; dat bij hen eene verandering, van den grond af, behoort plaats te grijpen. Men spot met de woorden bekeering en wedergeboorte, houdt ze voor woorden, die in den grond niets te kennen geven, die dus in het geheel niet te pas komen. In plaatse hiervan, maakt men het zalig worden zoo gemakkelijk, als dat maar wezen kan; spreekt steeds op hoogen toon van de deugd,’ enz. Is dit, toen stilling het schreef, van Duitschland waar geweest, hetgeen wij gaarne gelooven; het is meer dan waarschijnlijk schadelijk, en op het zachtste onnoodig, dit nu nog te vertalen.

Het oordeel over de menschen is hier nog al gestreng; doorduiveld te zijn met grimmigen haat tegen christus ergerlijk (bladz. 124). Bladz. 89 heet het:

‘De graauwe Man. Ik ben dat met u eens, menig een doet eene weldaad, om - mag ik zoo zeggen - den lieven God om te koopen, dat Hij hem naderhand eene lieve zonde vergeven mag. Denkelijk hebt gij ook wel opgemerkt, dat men, voor het tegenwoordige, van vrijwillige giften en zoogenoemde edele daden veel meer hoort, dan in vorige tijden.

Stilling. Zoude ik niet! maar dat vind ik gedeeltelijk ook daarin, omdat men begrepen heeft, zulke edele daden, in de nieuwspapieren en andere vlugschriften, te plaatsen, en alzoo meer bekend te maken. Men doet dan nu ook - en dat was te voren heel anders - geene weldaad, of de wereld hoort daarvan. [?] Ik heb echter zorge (vreeze),

[p. 509]

dat hier en daar zoo iets geschiedt, enkel en alleen, opdat het in de nieuwsbladen geprezen mag worden.

De graauwe Man. Dat kan wel zijn: maar meestal, blijf ik nog denken, zal dat wezen, zoo als ik reeds gezegd heb, om den heiligen en regtvaardigen God daardoor ten vriend te verkrijgen; of ook dat men gelooft, het wezen des Christendoms alleen en geheel in goede werken bestaat, met voorbijgang dus van volkomene zinsverandering, die alleen de dusgenaamde goede werken tot echte goede werken maakt.’ Welk eene verwarring van denkbeelden in het laatst gezegde! En welk een malsch oordeel, nadat in het Voorberigt geschreven was, dat men dit werk lezen moet met den geest van welwillendheid en goede gedachten van den naasten!!

Bladz. 78 eindelijk: ‘Daar is een tijd geweest, dat, kwamen er zware landplagen, men boete- en bededag hield; men liet dagelijks op een bepaald uur de klokken luiden,’ enz. En waren dan toen de menschen godvruchtiger en beter? Of stond dit bij velen op ééne lijn met het ‘in nieuwsbladen aankondigen van giften’? Verg. Matth. VI:16-18.

De Vertaler geve zich in het vervolg de moeite, de dichtstukken in rijmende verzen over te brengen, en zette nooit meer practische Vernunft over door practisch vernuft, maar altijd door practische rede. (Bladz. 78.)

Het vele nuttige en belangrijke, voorkomende in dit werk, door jung genoemd naar den graauwen Man, aan wien hij zijn Heimwee (naar ons gevoel het gelukkigste zijner werken) heeft opgedragen, vinde vele behartiging, waartoe men het vooral leze met den geest des onderscheids!