Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

De Russen in 1612. Een geschiedkundige Roman van M. Sagoskin. In II Deelen. Te Groningen, bij J.R. Schierbeek, Jun. 1835. In gr. 8vo. 452 bl. f 4-80.

Een volk kan verwonnen, overheerd, maar nimmer vernietigd worden, zoo lang Godsdienst en vaderlandsliefde in den boezem der natie blijven gloeijen, en het volslagenste zedebederf niet tot in de hartader en het inwendige leven is doorgedrongen. Deze stelling werd door Nederland in de zestiende, zeventiende en negentiende Eeuw glansrijk gestaafd; aan derzelver waarheid dankt Griekenland, na zoo veel onderdrukking, een vernieuwd volksbestaan, en het fel getuchtigde nakroost van abraham hecht daaraan de onwankelbare hoop van herstel, wanneer eindelijk de toorn des Heeren zal voorbijgegaan zijn. De geschiedenis van Rusland levert daarvan in het werk, dat wij aankondigen, mede een schitterend bewijs. Door het uitsterven van den stam der oude Czaren in een' poel van jammeren gedompeld, door inwendige twisten verzwakt, door burgeroorlogen vaneengereten, en tot den diepsten trap van ellende door Poolsche en Zweedsche interventie gebragt, was het eindelijk gedwongen,

[p. 443]

de kroon op het hoofd van den zoon des Konings zijner beulen te zetten, en zich de wet te laten stellen door eene natie, die thans (zonderlinge lotwissel der dingen) aan de voeten des Keizers van dat herboren Rusland gekromd ligt, en, door vreemden invloed aangestookt, in eigene dwaasheid verward, dreigt weg te kwijnen, maar misschien nog eenmaal, door rampspoed gelouterd, haren rang in het geschokte Europa zal hernemen. Het jaar 1612 is als 't ware de band, die de oude geschiedenis van Rusland aan de nieuwere hecht, en kan voor dat Rijk onvergetelijk genoemd worden. De huldiging van den jongen wladislaus was te Moskou geschied; maar zijn vader belegerde Smolensko, verwon en verwoestte het, terwijl de Zweden een aantal steden in bezit namen, zwermen barbaren, nog woester dan de onbeschaafde Russen zelve, alles te vuur en te zwaard roofden, plonderden en uitroeiden, en de Grooten des Rijks veelal door afval en verraad alle herstel ondenkbaar maakten. Toen echter spanden die van Nieuw-Novogorod zamen, en, Vorst poscharski aan hun hoofd stellende, die met den Romein wel mogt zeggen: Rome n'est plus dans Rome; elle est toute où je suis! werd Rusland gered en het geslacht van romanow ten troon verheven, waaruit de groote peter na ettelijke jaren afstamde.

Op dat woelige tooneel nu, 't welk te regt de vruchtbare bron van vroegere treurspelen en latere romantische verhalen is geworden, verplaatst ons de kundige Schrijver van dezen met oordeel en smaak geschreven' geschiedkundigen Roman. Na grondige studie van het tijdvak, dat hij wenscht voor te stellen, schildert hij, in behagelijken stijl, de zeden, kleeding, leef- en denkwijze, gewoonten, veroordeelen, bijgeloof van Woiwoden en Bojaren, krijgsoversten, landlieden, lijfeigenen, Kozakken en soldaten, zoodat wij, als in een tafereel, alles levendig voor ons zien en allen in hunnen kring werken en zich bewegen. De roem der vaderen is even weinig vergeten, en bij al het ellendige van vrees, verraad, wreedheid, en wat den mensch al meer onteert, zien wij de trouw van den regtschapen Muskoviter in al hare grootheid schitteren; zien wij dat vasthouden aan het oude regtzinnige geloof, die liefde voor het heilige Rusland, die voor mindere wezens ongeloofelijke daden van kracht, moed en zelfopoffering, waardoor het mogelijk werd, licht uit de duisternis, orde uit den bajert van verwarring te voorschijn

[p. 444]

te roepen. ‘Van Alkmaar begint de victorie!’ was de leus onzer vaderen; van Novogorod dagteekende het herstel van Rusland, en het wordt ons warm om het hart, wanneer wij zoo treffende gelijkenis van de verlossing van ons vaderland met de vrijworsteling van een Rijk opmerken, dat, na meer dan twee Eeuwen, ons de dochter der Czaren tot Koningin bestemde.

Niet alleen het geschiedkundige, maar ook het romantische is keurig bewerkt. De Schrijver koos tot zijnen held den zoon van een' Bojaar, die, uit wanhoop schier, den Poolschen Koningszoon huldigde, maar aan dien eed volstandig vasthield, er het slagtoffer van werd, maar eindelijk toch, na vele gevaren, lotwisselingen en, in zulke tijden van beroerte alleen mogelijke, voorvallen, rust en geluk vindt. Hij wordt door zijnen getrouwen knecht vergezeld, redt in het begin der geschiedenis een' Saporoger Kozak het leven, en wordt wederkeerig door dien zwerver, die zich aan hem hecht, bij meer dan ééne gelegenheid, met weeker voor zijne menschlievendheid vergolden; is hopeloos verliefd op de edele dochter van zijnen doodvijand, wordt als monnik aangenomen, trouwt daarna zijne beminde om haar leven te redden, en tot op het oogenblik, dat zij gereed is, om ook den geestelijken sluijer aan te nemen, zijn knoop en verwarring zoo kunstig berekend om de belangstelling gaande te houden, dat men de eindelijke ontwikkeling, die zoo natuurlijk is aangebragt, met voldoening, ja met toejuiching leest.

Het romantische is zoo innig met het historische, en dit met dat, verbonden; de onbeduidendste voorvallen zijn met zoo veel kunst en smaak aangebragt en geschilderd; de list van den ruwen barbaar (want anders is de tweede hoofdpersoon niet) steekt zoo treffend af bij zijne begrippen van trouw en dankbaarheid en de edele gevoelens van zijnen zelfgekozen meester; de kleur is zoo echt Russisch, doormengd met gevoelens en spreekwijzen, die wij ook van elders als lokaal kennen; kortom, alles in dezen Roman, tot het welgekozen tragische slot toe, beviel ons zoodanig, dat wij spijt gevoelden, het werk niet in de oorspronkelijke taal te kunnen genieten, en deze vertaling van eene vertaling, tegen onze gewoonte, twee malen met het grootste genoegen lazen, ondanks de veelvuldige Russische eigennamen, die door een' Hollandschen mond niet zijn uit te spreken en voor een Hollandsch geheugen moeijelijk maar noodzakelijk te bewa-

[p. 445]

ren. Wij achten den letterkundigen smaak van den Keizer van Rusland daarom reeds hoog, omdat hij den allerbekwaamsten Schrijver rijkelijk beloonde, diens werk ‘den eersten Russischen Roman’ noemende.

Wij verlangen naar het aangekondigde werk, dat ons juist twee eeuwen later in Rusland zal verplaatsen. Moge het van dezelfde kundige hand zijn, welke het tegenwoordige vertaalde, die, ook blijkens zijne aanteekeningen, de taak con amore volvoerde. De correctie is voldoende; ofschoon wij in het tweede deel nog al drukfouten vonden, die intusschen weinig hinderen, hoewel zij altijd stukken van blijvende waarde inzonderheid ontsieren.